Μπορεί ο ΠΟΥ – ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας – να ανταποκριθεί στην πρόκληση αντιμετώπισης του Έμπολα;

Η πρόσφατη κρίση του ιού Έμπολα αναζωπύρωσε τη συζήτηση για το ρόλο, τις ευθύνες και τις προοπτικές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

Μέρος αυτών των συζητήσεων και προβληματισμών παρουσιάζουμε σήμερα.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) αποτελεί τμήμα του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών που προορίζεται για τη  «διεύθυνση και το συντονισμό" των διεθνών προσπαθειών για τη δημόσια υγεία. Παρά την ευρεία δικαιοδοσία που διαθέτει να αναλαμβάνει δράση  για θέματα που αφορούν μολυσματικές ασθένειες και τις μεταδοτικές ασθένειες για τη δημόσια ασφάλεια, η οργάνωση έχει ένα περιορισμένο προϋπολογισμό για να υποστηρίξει πολλές από αυτές τις ανάγκες. Το 2014 η επιδημία του Έμπολα στη Δυτική Αφρική έφερε στο φως μερικές από τις θεσμικές προκλήσεις του ΠΟΥ.

Ο ΠΟΥ, που δημιουργήθηκε το 1948, ως μέρος των Ηνωμένων Εθνών, είναι επιφορτισμένος με την «διεύθυνση και το συντονισμό" της διεθνούς πολιτικής για την υγεία. Προσδιορίζει το ρόλο της στην παγκόσμια δημόσια υγεία μέσα από σημαντικές συνεργασίες, τη διεξαγωγή ερευνών, την καθιέρωση κανόνων, την παροχή καθοδήγησης και τεχνικής υποστήριξης όπως και την παρακολούθηση των τάσεων της υγείας. Ωστόσο, ο οργανισμός έχει περιορισμένη εξουσία να επιβάλει οποιαδήποτε από τις διαπιστώσεις ή τις συστάσεις του,  και στηρίζεται σε εθελοντικές εισφορές για το 80% της χρηματοδότησης του.

Πρωτότυπα προγράμματα του ΠΟΥ επικεντρώνονται στην υγεία των γυναικών και των παιδιών, τη διατροφή, την περιβαλλοντική υγιεινή, και την καταπολέμηση της ελονοσίας και της φυματίωσης. Παρακολουθεί, επίσης,  και συντονίζει πολλά άλλα θέματα, συμπεριλαμβανομένων των κατευθυντήριων γραμμών για την ασφάλεια των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων, την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, τον καπνό και τη χρήση ναρκωτικών, καθώς και της οδικής ασφάλειας. Μερικές από τις επιτυχίες του ΠΟΥ είναι τα προγράμματα εμβολιασμού των παιδιών και η εξάλειψη της ευλογιάς το 1979. Οι λοιμώξεις πολιομυελίτιδας μειώθηκαν κατά 99% το 2006, αλλά το 2014 ο Οργανισμός κήρυξε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης για την υγεία όταν οι αρχές ανέφεραν την άνοδο σε ανάλογες περιπτώσεις.

Σήμερα ο οργανισμός έχει έξι βασικές προτεραιότητες:

- την καθολική κάλυψη υγείας  - τους αναπτυξιακούς στόχους της Χιλιετίας για την υγεία που σχετίζονται με τις μη μεταδοτικές ασθένειες, όπως ο καρκίνος, οι καρδιακές παθήσεις, και η ψυχική υγεία? – τις κοινωνικές, οικονομικές, και περιβαλλοντικές παραμέτρους – την πρόσβαση σε ιατρικά παρασκευάσματα  και την εμπέδωση των Διεθνών Κανονισμών Υγείας που καθιερώθηκαν το 2005.

Παρά το ότι οι ΔΥΚ (Διεθνείς Κανονισμοί Υγείας) είναι νομικά δεσμευτικοί, υπάρχουν λίγες αποτελεσματικές διατάξεις για την επιβολή τους, και η εφαρμογή τους έχει βιώσει ανάμεικτα αποτελέσματα. Από τη μία πλευρά, η έγκαιρη υποβολή αναφορών  για κρούσματα ασθενειών έχει βελτιωθεί. Ωστόσο, ο ΠΟΥ υπήρξε λιγότερο επιτυχής στην αποτροπή διάφορων κρατών από την εφαρμογή μη αναγκαίων οδηγιών ταξιδιωτικών περιορισμών όπως και περιορισμών εμπορικών ανταλλαγών και στην ώθησή τους  στην παροχή βοήθειας στις χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος για την εφαρμογή συστημάτων υγείας καλύτερα εξοπλισμένων για να διαχειριστούν τα κρούσματα των επιδημιών, όπως αυτής του Έμπολα. Είναι αυτά τα συστήματα που έχουν πλέον καταρρεύσει κάτω από το βάρος της επιδημίας Έμπολα στη Δυτική Αφρική.

Όταν τέθηκαν οι ΔΥΚ σε ισχύ το 2007, ο ΠΟΥ απέκτησε τη δικαιοδοσία να κηρύξει παγκόσμια κατάσταση έκτακτης ανάγκης για θέματα υγείας ή για την κήρυξη έκτακτων καταστάσεων διεθνούς ενδιαφέροντος για τη δημόσια υγεία (ΕΚΔΕΔΥ). Αυτό το έχει κάνει ήδη τρεις φορές: κατά τη διάρκεια του 2009, για την επιδημία της γρίπης των χοίρων (H1N1), σε αντίδραση σε μια αντιστροφή της προόδου όσον αφορά την εξάλειψη της πολιομυελίτιδας το Μάιο του 2014, και κατά τη διάρκεια του 2014 σχετικά με την επιδημία Έμπολα στη Δυτική Αφρική.

Μια τέτοια κατάσταση ορίζεται ως «ένα έκτακτο γεγονός το οποίο μπορεί να αποτελέσει κίνδυνο για τη δημόσια υγεία σε άλλα κράτη μέλη μέσω της διεθνούς εξάπλωσης της νόσου και ενδεχομένως να απαιτεί συντονισμένη διεθνή απάντηση.» Η Επιτροπή ΔΥΚ έκτακτης ανάγκης, μια ομάδα "διεθνών εμπειρογνωμόνων," συμβουλεύει το γενικό διευθυντή του ΠΟΥ, ο οποίος αποφασίζει τελικά αν πρέπει να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Μόλις ο ΠΟΥ κηρύξει ΕΚΔΕΔΥ, εκδίδει προσωρινές συστάσεις προς τις πληγείσες χώρες και μπορεί να καλέσει τις γειτονικές χώρες να μην απομονώσουν οικονομικά τις χώρες που αντιμετωπίζουν επιδημίες.

Ο ρόλος του ΠΟΥ για την περιστολή και την αντιμετώπιση πανδημιών σε παγκόσμιο επίπεδο έχει αμφισβητηθεί κατά τη διάρκεια του 2014 λόγω και της επιδημίας Έμπολα. Η Γενική Διευθύντρια, Margaret Chan, επικρίθηκε όταν σε μια συζήτηση σχετικά με το ξέσπασμα της επιδημίας Έμπολα στη Δυτική Αφρική, είπε ότι η οργάνωση είναι «ένας οργανισμός που παρέχει συμβουλές και υποστήριξη» και ότι οι κυβερνήσεις στη Δυτική Αφρική είχαν την κύρια ευθύνη για τη φροντίδα για τα θύματα της νόσου.

Οι προκλήσεις για τον προϋπολογισμό του ΠΟΥ και η Επιδημία του Έμπολα το 2014

 Ο Οργανισμός βασίζεται κυρίως στις καθιερωμένες δωρεές, ενώ και τα έσοδά του από τα κράτη μέλη έχουν παραμείνει στάσιμα από το 1990. Ο διετής προϋπολογισμός του ΠΟΥ μειώθηκε περισσότερο από 20%, από περίπου 5 δισεκατομμύρια αμερικανικά δολάρια κατά την περίοδο 2009-2010 σε 3.980 εκατομμύρια δολάρια το 2014-2015. Ο ΠΟΥ ανταποκρίθηκε καθυστερημένα στην επέκταση του Έμπολα και αυτό έχει αποδοθεί στις περικοπές του προϋπολογισμού, και έτσι  το 2014 οι ηγέτες του ΠΟΥ προσέφυγαν στις  κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο για να αυξήσουν τη χρηματοδότηση για την καταπολέμηση του ιού Έμπολα. Μια ανάλυση των New York Times διαπίστωσε ότι η ομάδα του ΠΟΥ για την εμφάνιση και την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης χτυπήθηκε ιδιαίτερα σκληρά από τις περικοπές. Οι υπάλληλοι στο συγκεκριμένο τμήμα εκτιμάται ότι έχουν μειωθεί κατά 35% από το 2009. Η  υπηρεσία του ΠΟΥ η επιφορτισμένη με την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης μειώθηκε από 94 σε 34 άτομα.

Εν τω μεταξύ, οι παγκόσμιες πρωτοβουλίες για την υγεία πέρα από τον ΠΟΥ απολαμβάνουν "πρωτοφανή προσοχή και χρηματοδότηση," με περισσότερο από 31 δισεκατομμύρια δολάρια να δίνονται το 2013 (από 5,6 δισεκατομμύρια δολάρια το 1990). Το Παρατηρητήριο για την Παγκόσμια Διακυβέρνηση διαπίστωσε ότι "περισσότεροι από σαράντα διμερείς δωρητές, είκοσι πέντε υπηρεσίες του ΟΗΕ, είκοσι παγκόσμια και περιφερειακά ταμεία, και ενενήντα παγκόσμιες πρωτοβουλίες έχουν ως στόχο  δραστηριότητες υγείας και βοήθειας."  Οργανισμοί όπως τα Κέντρα για τον Έλεγχο των Ασθενειών (CDC),  οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ), το Παγκόσμιο Ταμείο για την Καταπολέμηση του AIDS, της Φυματίωσης και της Ελονοσίας, η Συμμαχία Gavi και το Ίδρυμα Bill και Melinda Gates είναι σημαντικοί παράγοντες, συχνά με περισσότερα χρήματα και προβολή από τον ΠΟΥ. Για παράδειγμα, η CDC λειτουργεί με ετήσιο προϋπολογισμό 6.000 εκατομμύρια αμερικανικά δολάρια, και το 2010 το Ίδρυμα Gates διέθετε το  πέντε τοις εκατό της χρηματοδότησης για την υγεία σε όλο τον κόσμο . Παρά την αύξηση της χρηματοδότησης για την παγκόσμια υγεία, ο "ανεπαρκής συντονισμός και καθοδήγηση" απειλούν την αποτελεσματικότητα αυτών των οργάνων», επισημαίνει η έκθεση του CFR. Συγκεκριμένα, οι προσπάθειες του ΠΟΥ για την αντιμετώπιση της επιδημίας Έμπολα έχουν οδηγήσει κάποιους ειδικούς να αμφισβητούν το μέλλον του οργανισμού και να προβληματίζονται για την παγκόσμια ανταπόκριση την επόμενη φορά που μια πανδημία προκύψει.

Ο Garrett, ερευνητής του Παρατηρητηρίου για την Παγκόσμια Διακυβέρνηση, δήλωσε ότι η ευκαιρία του ΠΟ να αναλάβει το προβάδισμα στην καταπολέμηση του ιού Έμπολα, έχει ήδη περάσει ." Επιπλέον, άλλοι θεωρούν ότι η σημερινή κρίση μπορεί να χρησιμεύσει ως μια ευκαιρία για τον ΠΟΥ να απαιτήσει περισσότερη χρηματοδότηση. Σε μια συνέντευξη στο Vox, ο Peter Piot,  βέλγος μικροβιολόγος πιστώνεται με την ανακάλυψη του ιού Έμπολα το 1976, προέβλεψε ότι η επιδημία θα οδηγήσει ο οργανισμός να έχει «μια ομάδαμε οικονομική στήριξη  που θα μπορεί να ασχοληθεί με τα κρούσματα  και ότι θα προσφέρει μαζική στήριξη για την ενίσχυση των συστημάτων και των υπηρεσιών υγείας σε αυτές τις χώρες ".

Παρά τις πρόσφατες διαμάχες, κάποιοι ειδικοί επισημαίνουν την τεράστια υποδομή του ΠΟΥ και τις επιτυχίες του παρελθόντος ως λόγους για την πιο ισχυρή χρηματοδότηση. Στο τέλος της ημέρας, [ο ΠΟΥ] είναι ένας θεσμός με τεράστια αξιοπιστία στις χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος χώρες και δεν υπάρχει ακόμη κανένας άλλος διεθνής οργανισμός για την υγεία που να μπορεί να προσφέρει  αυτό τ έργο. "Η κρίση του Έμπολα είναι μια κλήση αφύπνισης για να οδηγήσει τον ΠΟΥ να λειτουργεί καλύτερα, όχι να βρεθεί ο αντικαταστάτης του."

Η τελευταία έκθεση για τη διάδοση και τα θύματα του Έμπολα σε χώρες της Αφρικής μπορεί να διαβαστεί στην παρακάτω διεύθυνση:

http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/136161/1/roadmapupdate10Oct14_eng.pdf?ua=1