“Ο Ρατσισμός δεν είναι μόνο ένα γόνατο στο λαιμό”!
Δανειστήκαμε το παρακάτω κείμενο από την Boston review στις 8/6/2020
Αποτελεί μια δήλωση /
διακήρυξη εκ μέρους των Scholars for Social Justice (1),
ακαδημαϊκών και μελετητών από τις ΗΠΑ
που κρατούν μια κριτική στάση απέναντι στο πολιτικό σύστημα και
εκφράζουν θετική γνώμη και συμπαράσταση στα σύγχρονα κινήματα.
Φυσικά δεν είναι απαραίτητο να συμφωνούν όλοι
με το σύνολο των τοποθετήσεων τους.
Το παρουσιάζουμε θέλοντας να δείξουμε την πολυμορφία των απόψεων που υπάρχουν
στην άλλη όχθη του Ατλαντικού. Άλλωστε και η ίδια η κοινωνία των ΗΠΑ είναι
εξαιρετικά σύνθετη και πλούσια σε φωνές εξαιρετικά ή και διαμετρικά αντίθετες
μεταξύ τους.
Επιλέξαμε το
συγκεκριμένο κείμενο γιατί παρουσιάζει ορισμένες απόψεις από την οπτική των
κινημάτων και επίσης απόψεις που
δεν ακούγονται συνήθως στα mainstream μίντια.
Εμείς κρατάμε την χαρακτηριστική φράση “Ο Ρατσισμός δεν είναι μόνο ένα γόνατο στο
λαιμό”! – που θέλει να δείξει τις βαθιές ρίζες και τις πολλαπλές διαστάσεις
του ρατσιστικού φαινομένου.
Όπως και το
ακροτελεύτιο ερώτημα:
Ποιες είναι -άραγε – οι δυνατότητες και οι πιθανότητες για ένα πιο
δίκαιο μέλλον;
The Fire
This Time
Στα
τέλη Μαΐου οι δρόμοι που άδειασαν από τον COVID-19 γέμισαν με διαδηλωτές σε περισσότερες από 700 πόλεις και κωμοπόλεις των ΗΠΑ . Απαιτούν
δικαιοσύνη μετά από ένα νέο κύμα κρατικής βίας εναντίον των μαύρων - ιδίως μετά
τις βάναυσες δολοφονίες των George Floyd, Breonna Taylor, Tony McDade και
Ahmaud Arbery - που παρουσιάζουν ενοχλητική
ομοιότητα με τις δολοφονίες από την
αστυνομία του Eric Garner, της Aiyanna Stanely-Jones και πολλών άλλων μαύρων Αμερικανών. Ήταν
μητέρες, πατέρες, κόρες και γιοι, που άφησαν πίσω τους θλιμμένους φίλους και
μέλη της οικογένειας τους καθώς και μια συλλογική αίσθηση οργής. Η
αναποτελεσματική, δολοφονική και στρατιωτική αντίδραση της κυβέρνησης Τραμπ
στην εξέγερση χρησίμευσε μόνο για την
αύξηση της κρίσης.
Τα συναισθήματα είναι έντονα σε ένα έθνος που ήδη πενθεί έναν αριθμό
θανάτων από τον COVID-19 που ξεπερνά τις
108.000. Η πανδημία έχει προκαλέσει δυσανάλογες απώλειες σε ζωές μαύρων και Λατίνων και ώθησε τους χαμηλόμισθους ακόμη περισσότερο
στο περιθώριο όπου τόσοι πολλοί αντιμετωπίζουν ένα αβέβαιο οικονομικό
μέλλον. Οι άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους για να εκφράσουν τον θυμό τους
και να απαιτήσουν συστημική αλλαγή. Τα συνθήματα Black Lives Matter,
Justice for George, Say Her Name και I Can't Breathe έχουν γίνει παγκόσμιες
κραυγές, καθώς η διαμαρτυρία έχει εξαπλωθεί σε Ευρώπη, Αφρική και Νότια
Αμερική.
Ο ρατσισμός, όμως, δεν μοιάζει μόνο με ένα γόνατο στο λαιμό. Οι
πυρκαγιές που καίγονται στους δρόμους των ΗΠΑ είναι συμβολικές των πυρκαγιών
που σιγοκαίνε εδώ και αρκετό καιρό. Τα θεμέλια και το οικοδόμημα του
φυλετικού καπιταλισμού παράγουν και αναπαράγουν τεράστιες φυλετικές ανισότητες όσον
αφορά τον πλούτο, το εισόδημα, τις ευκαιρίες εργασίας, την εκπαίδευση και την
υγειονομική περίθαλψη. Πράγματι, ο πλούτος των Ηνωμένων Πολιτειών βασίστηκε
σε μια μακρά ιστορία λεηλασίας της γης, της εργασίας και της ζωής των διάφορων
φυλετικών ομάδων. Πολλά από τα πιο διάσημα ιδρύματα τριτοβάθμιας
εκπαίδευσης στα οποία εκπαιδεύτηκαμε επωφελήθηκαν από τη συμμετοχή τους στο
σύστημα της δουλείας και τη συνεχιζόμενη εκμετάλλευση της μαύρης εργασίας στα
χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου.
Οι μαύροι άνθρωποι που κατάφεραν να κερδίσουν
ένα οικονομικό βήμα και επιφάνεια αντιμετώπισαν βία και λεηλασίες. Κατά τη
διάρκεια της σφαγής στην Tulsa Race το 1921(2), ο λευκός όχλος
επιτέθηκε σε μια από τις πιο ευημερούσες αφρικανικές αμερικανικές κοινότητες
του έθνους. Για αρκετές ημέρες, η αισχρή επίθεση σε αυτή τη μαύρη
κοινότητα - γνωστή και ως Black Wall Street - άφησε 300 ανθρώπους νεκρούς, οι επιχειρήσεις τους λεηλατήθηκαν
και καταστράφηκαν, αλλά ακόμη έχει αποκλειστεί από την ιστορία των ΗΠΑ. Η αποικιοκρατία και ο ιμπεριαλισμός από τη Χαβάη στο
Πουέρτο Ρίκο και πέρα από αυτά (3) έχουν δημιουργήσει τεράστιο
πλούτο για τις Ηνωμένες Πολιτείες, συχνά σε βάρος των μαύρων, των ιθαγενών και
άλλων έγχρωμων ανθρώπων. Οι μετανάστες εργαζόμενοι, από τους μετανάστες σε
αγροκτήματα έως τους υπαλλήλους εργοστασίων επεξεργασίας κρέατος εργάζονται σε
ανασφαλείς και ιδιαίτερα εκμεταλλευτικές συνθήκες, συνήθως ποινικοποιούνται και
αντιμετωπίζονται εξευτελιστικά ως
εισβολείς, ενώ ταυτόχρονα κρίνονται απαραίτητοι για την τροφική αλυσίδα και την
οικονομία των ΗΠΑ και γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης για την εργασία
τους. Αυτή η ιστορία του εκτοπισμού και υπερεκμετάλλευσης επιμένει να εφαρμόζεται μέσω των αρπακτικών
δανείων, των υψηλότοκων δανείων με
ενέχυρο την πληρωμή των εργατών, των δημοτικών προστίμων και των κατασχέσεων και
των θεσμοθετημένων ανισοτήτων στους μισθούς και τα έσοδα – και συχνά υποστηρίζεται από την επιβολή της κρατικής
βίας.
Σε απάντηση στις διαμαρτυρίες, πολλές δημόσιες προσωπικότητες επαίνεσαν
τη μη βίαιη διαδήλωση, αλλά καταδίκασαν έντονα τις πιο άμεσες μορφές
αντιπαράθεσης με την αστυνομία. Η απαίτηση για ειρηνική, αστική,
αξιοσέβαστη «τήρηση του νόμου» σε ένα αστικό και καταπιεστικό σύστημα αναιρεί
μια μακρά ιστορία πολιτικής ανυπακοής, εξέγερσης και δίκαιου θυμού από κοινωνικές
ομάδες που διαφωνούν και διαμαρτύρονται. Οι διαδηλωτές προκαλούν
αναστάτωση. Η ώθηση να ταξινομηθούν οι διαδηλωτές και οι στρατηγικές τους
σε αποδεκτές και απαράδεκτες κατηγορίες αντικατοπτρίζει τη φυλετική λογική της
Αμερικής: από τη μια ανέχεται βαριά
οπλισμένους, λευκούς δεξιούς διαδηλωτές και λευκούς οπαδούς
αθλητικών ομάδων να καταστρέφουν περιουσίες, να σπάζουν παράθυρα και να
πυροβολούν μετά από ένα νικηφόρο παιχνίδι, ενώ αντιμετωπίζουν ως εγκληματική τη
στάση και τις αντιδράσεις των ανθρώπων
που αγωνίζονται για την υπεράσπιση της ζωής των μαύρων και αντιτίθενται στην αστυνομική βία.
Εξαγριωμένοι από τις εκτελέσεις άοπλων μαύρων από αστυνομικούς – κορυφαίο γεγονός σε αυτό που η Ruth Wilson
Gilmore αποκαλεί « οργανωμένη εγκατάλειψη » των μαύρων κοινοτήτων
- οι διαδηλωτές έχουν σε ορισμένες περιπτώσεις εμπλακεί σε άμεση δράση, σε
φαινόμενα αναστάτωσης και αταξίας. Ωστόσο,
η πλειονότητα των διαδηλώσεων ήταν ειρηνικές παρά την πρόκληση και τη βία από
την πλευρά της αστυνομίας. Όπως και στην περίοδο του κινήματος των πολιτικών δικαιωμάτων, η βία στο σημερινό
κίνημα προκλήθηκε σε μεγάλο βαθμό από το κράτος. Πάνω από εκατό
περιστατικά αστυνομικών επιθέσεων εναντίον δημοσιογράφων και αμέτρητα άλλα
επεισόδια βιαιότητας έχουν καταγραφεί από την έναρξη των διαδηλώσεων. Ο
αρχηγός της αστυνομίας στο Λούισβιλ απολύθηκε αφού αξιωματικοί που εμπλέκονται σε
θανατηφόρο πυροβολισμό ενός μαύρου ιδιοκτήτη επιχείρησης δεν είχαν
ενεργοποιήσει τις προσωπικές τους κάμερες και έξι αξιωματικοί στην Ατλάντα κατηγορήθηκαν μετά την επίθεση με τέιζερ σε δύο
μαύρους φοιτητές που καταγράφηκε από τηλεοπτικό συνεργείο.
Στο παρελθόν, οι εξεγέρσεις σε πόλεις χρησίμευαν ως σημαντικοί σπόροι
για την ευαισθητοποίηση και την πολιτική οργάνωση. Μέλη των Oakland Black Panther εργάστηκαν ακούραστα
για να διοχετεύσουν την οργή σε οργανωμένη πάλη. Μέλη και στελέχη
οργανώσεων όπως της League of Revolutionary Black workers στο Ντιτρόιτ είχαν
λάβει μέρος στην εξέγερση του Ντιτρόιτ το 1967. Οι ακτιβιστές των δικαιωμάτων στην
Πρόνοια που απαιτούσαν κρατική βοήθεια διοργάνωσαν οργισμένες διαδηλώσεις με
στόχο τα γραφεία πρόνοιας. Οι τρέχουσες διαμαρτυρίες έχουν στοχεύσει
επιχειρήσεις και περιουσιακά στοιχεία, όχι αθώους παρευρισκόμενους, σε αντίθεση
με τις ταραχές του New York City Draft του 1863 ή εκείνες στην Tulsa Riot του 1921, στη διάρκεια
της οποίας δολοφονήθηκαν εκατοντάδες μαύροι.
Οι οργανώσεις της λευκής
ανωτερότητας και οι προβοκάτορες προσπάθησαν επίσης να σπείρουν διαμάχες και εμφανίσουν
τις κινητοποιήσεις ενάντια στην αστυνομική βία να φαίνονται χαοτικές και
καταστροφικές, αποκρύπτοντας το πολιτικό περιεχόμενο που βρίσκεται στον πυρήνα
των διαδηλώσεων. Ταυτόχρονα, η αφήγηση για «εξωτερικούς καθοδηγητές» έχει χρησιμοποιηθεί ως όπλο από ορισμένους
πολιτικούς για να τροφοδοτήσει τη σκληρή
και στρατιωτική καταστολή. Η δυσανάλογη κάλυψη των πυρκαγιών, των κλοπών
και βανδαλισμών από τα μέσα ενημέρωσης, σε βάρος της συστηματικότερης ανάλυσης
των βασικών αιτίων, άνοιξε την πόρτα στον Πρόεδρο Τραμπ να επιμείνει ότι είναι
φίλος όλων των ειρηνικών διαδηλωτών, ενώ ταυτόχρονα πρόσβαλε σε εθνικό επίπεδο κυβερνήτες
πολιτειών για την “αδυναμία” τους, ενώ απαίτησε συλλήψεις και επιβολή του «νόμου
και της τάξης», και απείλησε να στραφεί ο στρατός εναντίον πολιτών και
κατοίκων. Η φράση «νόμος και τάξη» είναι μια ρατσιστική πρόκληση που
χρησιμοποιείται για να προσελκύσει συντηρητικούς και φιλελεύθερους που
ενδέχεται να αποκρούουν την αστυνομική βία, αλλά που τελικά υποστηρίζουν την
«σκληρή» αστυνόμευση και πιστεύουν ότι τα τρέχοντα προβλήματα μπορούν να
αντιμετωπιστούν μέσω αποσπασματικών μεταρρυθμίσεων.
Όμως, ο COVID-19 καθιστά αδύνατη την επιστροφή στην «κανονικότητα» και
δίνει την ευκαιρία να φανταστεί κανείς έναν νέο κόσμο. Πράγματι, ένα
μετασχηματιστικό όραμα έχει τη δυναμική να ξεπηδήσει από τις στάχτες. Οι παλιότερες
τοπικές οργανώσεις και οι ακτιβιστές της κοινότητας ζητούν πολιτική λογοδοσία,
διαρθρωτικό μετασχηματισμό, κατάργηση των φυλακών, δημοκρατική δέσμευση και κοινωνικές
επενδύσεις. Σε αυτή τη στιγμή της κρίσης, οι άνθρωποι συναντιούνται μεταξύ
τους, δημιουργούν και ξαναχτίζουν, προστατεύουν ο ένας τον άλλον και βρίσκουν
αμοιβαίους στόχους. Πρόσφατα, στην Ουάσινγκτον, δεκάδες διαδηλωτές βρήκαν
ένα βράδυ καταφύγιο στο σπίτι ενός ξένου που τους προστάτευσε από τη
σύλληψη. Ενώ ορισμένοι μαύροι δήμαρχοι έχουν εμφανιστεί ως φύλακες του
νόμου και της τάξης, οι μαύρες γυναίκες και οι φεμινιστές ακτιβιστές στο δρόμο
και στο πεδίο των διαδηλώσεων ασκούν ένα διαφορετικό είδος ηγεσίας. Η
ηγεσία τους είναι οριζόντια, συνεργατική, επικεντρωμένη στην ομάδα,
αποκεντρωμένη και δεν βασίζεται σε μια μοναδική προσωπικότητα ή σε μια κεντρική
αρχή.
Καθώς η κρίση του COVID-19 προκάλεσε
μια άνευ προηγουμένου πολιτική
δυνατότητα, οι αλλαγές που επέβαλε ώθησαν επίσης τους μακροχρόνιους στόχους της
Αριστεράς στο προσκήνιο. Η μείωση των εγκλείστων στις φυλακές έχει άνευ προηγουμένου
έλξη, καθώς οι φυλακές ελάττωσαν τον
κρατούμενο πληθυσμό τους, προχωρώντας σε ανθρωπιστικές απελευθερώσεις -
αποδεικνύοντας, στην πραγματικότητα, ότι πολλοί άνθρωποι στις φυλακές δεν χρειάζονταν
να βρίσκονται εκεί. Η ενδοοικογενειακή βία και η έλλειψη στέγης, επίσης,
απέκτησαν νέα ορατότητα καθώς οι εντολές για παραμονή στο σπίτι υπογράμμισαν
την ακριβή θέση και την ανασφάλεια εκείνων που δεν μπορούσαν να προστατευτούν
στο σπίτι τους με ασφάλεια. Οι εργαζόμενοι,
οι ηλικιωμένοι, οι άνθρωποι χωρίς πόρους, οι μαύροι και άλλοι έγχρωμοι άνθρωποι
έχουν γίνει τα μεγαλύτερα θύματα του COVID-19, αναδεικνύοντας απότομα τις
έντονες οικονομικές ανισότητες στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ενώ αγνοήθηκαν από
τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, στις συνθήκες αυτές έχουν αποκτήσει
μεγαλύτερη προβολή. Οργανώθηκαν στάσεις εργασίας σε αποθήκες της Amazon και
σε νοσοκομεία και δημιουργήθηκαν δίκτυα αλληλεγγύης
και αμοιβαίας βοήθειας. Έχουν κερδίσει υποστήριξη και οι απαιτήσεις για ακόμη πιο εκτεταμένες
μεταρρυθμίσεις.
Χιλιάδες άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους για να
ανοίξουν ξανά οι Ηνωμένες Πολιτείες με τρόπους που φαινόταν αδιανόητοι μόλις
πριν μερικές εβδομάδες. Και καθώς οι διαμαρτυρίες διαδίδονται παγκοσμίως, το
φαινόμενο απηχεί μια πλούσια ιστορία τόσο της διεθνούς υποστήριξης για το
κίνημα της απελευθέρωσης των μαύρων (στις ΗΠΑ) όσο και της υποστήριξης στο κίνημα
για την ελευθερία των μαύρων στους
εθνικούς απελευθερωτικούς αγώνες σε όλο τον κόσμο.
Αυτές οι διαδηλώσεις εξαπλώθηκαν πάρα πολύ ώστε απλά να εξαφανιστούν. Οι διαδηλωτές
κατέστησαν σαφές ότι δεν θα υπάρξει ειρήνη χωρίς δικαιοσύνη σε πολλά επίπεδα:
από τις φυλακές, στα δικαιώματα ψήφου, την αστυνόμευση, την ακραία ανισότητα
και την εταιρική απληστία, τις ακρότητες στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, την
ενδοοικογενειακή βία, το περιβάλλον και την υγειονομική περίθαλψη. Οι
εξεγέρσεις μας ωθούν μακρύτερα από την έννοια της «επιστροφή στην κανονικότητα». Ποιες είναι -άραγε – οι δυνατότητες και οι πιθανότητες για ένα πιο
δίκαιο μέλλον;
* H Robyn C. Spencer είναι ιστορικός του αγώνα για τηn Ελευθερία των Μαύρων και διδάσκει στο Lehman College, CUNY. Είναι η συγγραφέας του The Revolution Has Come: Black Power, Gender and the Black Panther
Party (Duke University Press, 2016. Είναι επίσης μέλος της Συντονιστικής
Επιτροπής των Scholars for Social Justice.
** Η Leith Mullings είναι ανθρωπολόγος που γράφει για τον αγώνα
της ελευθερίας των Μαύρων. Δίδαξε στο Graduate Center, CUNY και ήταν πρόεδρος
της Αμερικανικής Ανθρωπολογικής Ένωσης 2011-2013. Το πιο πρόσφατο άρθρο της «Ο
νεοφιλελεύθερος ρατσισμός και το κίνημα για τις μαύρες ζωές στις ΗΠΑ» (2020,
Black and Indigenous Resistance in the Americas, Juliet Hooker, ed. Lexington
Books, Latham, MD) είναι μέρος μιας μελέτης επτά χωρών για τον ρατσισμό και την
αντίσταση απέναντι σ’ αυτόν. Είναι επίσης μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής των
Scholars for Social Justice.
*** Η Premilla Nadasen είναι
ιστορικός η οποία έχει γράψει εκτενώς σχετικά με την αντίσταση της εργατικής
τάξης και τις έγχρωμες γυναίκες. Διδάσκει στο Barnard College και είναι επί του
παρόντος πρόεδρος της Εθνικής Ένωσης Γυναικείων Σπουδών. Είναι συγγραφέας του Household
Workers Unite: The Untold Story of African American Women who Built a Movement (2015). Είναι
επίσης μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής των Scholars for Social Justice.
(1) Οι Scholars for Social Justice (SSJ) είναι ένας νέος σχηματισμός
προοδευτικών μελετητών και ακαδημαϊκών που έχουν δεσμευτεί να προωθήσουν και να
αγωνιστούν για μια πολιτική ατζέντα που επιμένει στη Δικαιοσύνη για Όλους,
ειδικά εκείνους που είναι πιο ευάλωτοι. Αυτός ο οργανισμός επιδιώκει να κινητοποιήσει τις γνώσεις, τις δεξιότητες και
τους πόρους των μελετητών για να καταπολεμήσει τις καταπιεστικές επιθέσεις
εναντίον περιθωριοποιημένων κοινοτήτων, προωθώντας αντίθετα σ’ αυτές μια
ατζέντα ισότητας και δικαιοσύνης. Τα ζητήματα που επηρεάζουν τους μετανάστες,
τις έγχρωμες γυναίκες και ανθρώπους, τους ΛΟΑΤ, τις γυναίκες συνολικά, τις διαφορετικές
κοινότητες, τους αυτόχθονες και τις κοινότητες των φτωχών και της εργατικής τάξης
αποτελούν προτεραιότητά τους.
Είναι αλληλέγγυοι με άλλα κινήματα όπως Movement for Black Lives και
Sanctuary and Immigrants Rights Movement όπως και άλλα κινήματα καταπιεσμένων ομάδων και μειονοτήτων
που αγωνίζονται για την αξιοπρέπειά τους και για να κερδίσουν σεβασμό και ελευθερία
για όλους, σε συντονισμό και αλληλεπίδραση τόσο μέσα στις ΗΠΑ αλλά και με άλλες
κινήσεις σε όλο τον κόσμο.
(2) Το... λευκό πογκρόμ στην Τούλσα
Μια φήμη για τον
βιασμό ενός λευκού κοριτσιού από έναν νεαρό Αφροαμερικάνο οδήγησε σε
εκατοντάδες δολοφονίες και την καταστροφή μιας ολόκληρης περιοχής. Η σφαγή που
η Αμερική δεν θέλει να θυμάται, μια υπόθεση για την οποία κανείς δεν λογοδότησε
Στις αρχές του 1920 η περιοχή Γκρίνγουντ, στην Τούλσα της Οκλαχόμα, ήταν
γνωστή ως "Τhe Negro Wall Street". Θεωρούνταν η πιο εύπορη περιοχή
Αφροαμερικανών σε ολόκληρες τις ΗΠΑ. Για τα δεδομένα της εποχής το επίπεδο
διαβίωσης ήταν πολύ υψηλό με το Γκρίνγουντ να διαθέτει πολυτελή καταστήματα,
θέατρα, νυχτερινά μαγαζιά και δύο τοπικές εφημερίδες. Μέσα σε λίγες ώρες όμως
τα πάντα θα καταστρέφονταν. Ένας τεράστιος όχλος λευκών θα πυρπολούσε το
Γκρίνγουντ και θα έγραφε μια από τις πιο μελανές σελίδες στην ιστορία των ΗΠΑ.
Για δεκαετίες η σφαγή στο Γκρινγουντ θα παρουσιαζόταν ως φυλετική διαμάχη ή
μια... σειρά ταραχών. Τα βιβλία ιστορίας την... απέφευγαν και όσοι υπήρξαν
μάρτυρες κρατούσαν το στόμα τους κλειστό. Η ιστορία όμως (σχεδόν) πάντα βρίσκει
τρόπο να βγει στη επιφάνεια.
(3) Η αποικιοκρατία και ο ιμπεριαλισμός από
τη Χαβάη στο Πουέρτο Ρίκο … Γίνεται αναφορά
στην αποικιοκρατική και ιμπεριαλιστική επέκταση των ΗΠΑ στα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου
αιώνα και την προσάρτηση εδαφών που
αρχικά χαρακτηρίστηκαν ως “αποικίες”, στη συνέχεια ως “περιοχές” για να συμπεριληφθούν τελικά στην επικράτεια
των ΗΠΑ.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Burns, Adam (2017)
American Imperialism: The Territorial Expansion of the United States,
1783-2013. Edinburgh University Press
Ανασύρθηκε από https://www.theguardian.com/news/2019/feb/15/the-us-hidden-empire-overseas-territories-united-states-guam-puerto-rico-american-samoa
(12/06/2020)
Moore, Colin, D. (2017)
American Imperialism and the State, 1893-1921. Cambridge University
Press
Venator-Santiago, Charles
R. (2015) Puerto Rico and the Origins of U.S. Global Empire: The Disembodied
Shade. Routledge, New York
Αναρτήσεις
