Berthold Brecht: Ο ταγμένος στο ανθρωπιστικό και διδακτικό θέατρο ξαναδιαβάζεται. Η παρακαταθήκη των ποιημάτων του πιο σύγχρονη από ποτέ.

Του Μ…

Ο Brecht Γερμανός θεατρικός συγγραφέας, σκηνοθέτης και ποιητής. Δημιουργός του λεγόμενου “επικού θεάτρου”  κοινωνικής καταγγελίας. Γεννήθηκε στο Άουγκσμπουργκ της Βαυαρίας και πέθανε στο Ανατολικό Βερολίνο. Καταγόταν από εύπορη αστική και συντηρητική οικογένεια.

Ο ίδιος έχει γράψει για την καταγωγή του:

"Μεγάλωσα σαν γιος καλοστεκούμενων

ανθρώπων. Οι γονείς μου μού φορούσαν

γιακά, μ' έμαθαν τις συνήθειες εκείνων

που έχουν υπηρέτες και με δίδαξαν

πώς να διατάζω.

Αλλά, όταν μεγάλωσα

και είδα γύρω μου, οι άνθρωποι της

τάξης μου δεν μ' άρεσαν, το να διατάζω

δεν ήταν του γούστου μου, ούτε και το

να με υπηρετούν. Γι' αυτό εγκατέλειψα

την τάξη μου και συντρόφεψα με τους

μικρούς, φτωχούς ανθρώπους".

  O Μπρεχτ σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου (1917-1921) και επιστρατεύτηκε ως νοσοκόμος στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά τον πόλεμο εγκαταστάθηκε στο Βερολίνο και από το 1922 άρχισε να ασχολείται με το θέατρο, δουλεύοντας ως βοηθός σκηνοθέτη στο Γερμανικό Θέατρο υπό τη διεύθυνση του μεγάλου Γερμανού σκηνοθέτη Ράινχαρτ.

 Τη δεκαετία του 1920 καθιερώθηκε ως θεατρικός συγγραφέας και σκηνοθέτης κυρίως με δύο μουσικά θεατρικά έργα κοινωνικής καταγγελίας: H ακμή και η πτώση της πόλης Μαχαγκόνι (1927) και Η Όπερα της πεντάρας (1928). Όταν Η Όπερα της Πεντάρας ανέβηκε στη σκηνή στο Βερολίνο το 1928, προκάλεσε μεγάλη αίσθηση. Στο έργο αυτό ο Μπρεχτ ασκεί κριτική στην “καθώς πρέπει” διεφθαρμένη αστική τάξη του Βερολίνου. 

 Το 1933, εξαιτίας της ανόδου του Ναζισμού, ο Μπρεχτ αναγκάστηκε να αυτοεξοριστεί από τη Γερμανία. Στην αρχή κατέφυγε στη Δανία και τη Φινλανδία, πέρασε επίσης από το Παρίσι και στο τέλος εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ. Το 1948 επέστρεψε στη Γερμανία και έζησε έως το τέλος της ζωής του στο Ανατολικό Βερολίνο.

 Ενώ στη Γερμανία μεσουρανεί το ναζιστικό καθεστώς του Χίτλερ, ο αυτοεξόριστος Μπρεχτ γράφει το βιβλίο Τρόμος και Αθλιότητα του Γ Ράιχ που περιλαμβάνει εικοσιτέσσερα μονόπρακτα  στα οποία παρουσιάζονται σκηνές από την καθημερινότητα της Ναζιστικής Γερμανίας. Μερικές απ' αυτές τις σκηνές ανεβάστηκαν για πρώτη φορά στο Παρίσι το 1937, με σκηνοθεσία του ίδιου. Όταν ο Μπρεχτ έγραφε αυτά τα μονόπρακτα, δεν είχε ακόμα αποκαλυφθεί όλη η φρίκη της φασιστικής εξουσίας. 'Ήταν όμως αισθητή στη βαριά ατμόσφαιρα της δημόσιας και της ιδιωτικής ζωής, στην προετοιμασία της τρομοκρατίας με την κατασκευασμένη εκ των άνω διαστροφή της γλώσσας, με την καταπίεση, τη δυσπιστία και την υποκρισία, που κάποτε στάθηκαν πιο καταλυτικές κι από την ίδια την ωμή τρομοκρατία. Ο Μπρεχτ μας δείχνει σ' αυτές τις σκηνές, με διαύγεια που φτάνει ως τη φρίκη, πως «πολύ πριν φανούν από πάνω μας τα βομβαρδιστικά», οι γερμανικές πόλεις δεν ήταν κατοικήσιμες.

    Άλλα έργα του Μπρεχτ είναι: H ζωή του Γαλιλαίου (1937), H Μάνα Κουράγιο και τα παιδιά της (1939), Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν (1939), Ο κύριος Πούντιλα κι ο δούλος του ο Μάττι (1940), Ο καυκασιανός κύκλος με την κιμωλία (1944) και άλλα.

Να και οι προδότες.

Έχουν σκάψει


Μα ο δρόμος δεν θα τους ξεχάσει


Τον λάκκο του αδερφού και του γειτόνου


Ξέρουν πως οι άλλοι τους γνωρίζουν


Τον ύπνο τους δεν τον ορίζουν


Δεν ήρθε ακόμα το πλήρωμα του χρόνου.

Να κι οι δεσμοφύλακες.


Χαφιέδες χωροφύλακες


Υπηρέτες του λαού της Γερμανίας


Καταπιέζουν, μαστιγώνουν,


Βασανίζουν, παλουκώνουν


Όλα σε τιμή ευκαιρίας.

…

 Τρόμος και Αθλιότητα του Γ Ράιχ (απόσπασμα)

Συλλογή ποιημάτων, επίκαιρη στο 2014

AΛΛAΞE TON KOΣMO: TO ΕXEI ANAΓKH

Mε ποιον δε θα καθόταν ο Δίκαιος
αν ήτανε να βοηθήσει έτσι το Δίκιο;
Ποιο γιατρικό θα ‘ταν πολύ πικρό
για τον ετοιμοθάνατο;
Tι βρωμιά δε θα ‘κανες τη βρωμιά για να τσακίσεις;
Aν επιτέλους μπορούσες τον κόσμο ν’ αλλάξεις, δεν θα
καταδεχόσουν να το κάνεις;

Ποιος είσαι;
Bυθίσου στο βούρκο αγκάλιασε το φονιά, όμως
άλλαξε τον κόσμο: το ‘χει ανάγκη.

Xρειάζονται πολλά, τον κόσμο για ν’ αλλάξεις:
Oργή κι επιμονή. Γνώση κι αγανάχτηση.
Γρήγορη απόφαση, στόχαση βαθιά.
Ψυχρή υπομονή, κι ατέλειωτη καρτερία.
Kατανόηση της λεπτομέρειας και κατανόηση του συνόλου.
Mονάχα η πραγματικότητα μπορεί να μας μάθει πώς
την πραγματικότητα ν’ αλλάξουμε.

(Aπό το θεατρικό έργο «H Απόφαση»  -Die Maßnahme -, 1930).

Εγκώμιο στη μάθηση

 Μάθαινε και τ' απλούστερα! Γι' αυτούς

που ο καιρός τους ήρθε

ποτέ δεν είναι πολύ αργά!

Μάθαινε το αβγ, δε σε φτάνει, μα συ

να το μαθαίνεις! Μη σου κακοφανεί!

Ξεκίνα! Πρέπει όλα να τα ξέρεις!

Εσύ να πάρεις πρέπει την εξουσία.

Μάθαινε, άνθρωπε στο άσυλο!

Μάθαινε, άνθρωπε στη φυλακή!

Μάθαινε, γυναίκα στην κουζίνα!

Μάθαινε, εξηντάχρονε!

Εσύ να πάρεις πρέπει την εξουσία.

Ψάξε για σχολείο, άστεγε!

Προμηθεύσου γνώση, παγωμένε!

Πεινασμένε, άρπαξε το βιβλίο: είν' ένα όπλο.

Εσύ να πάρεις πρέπει την εξουσία.

Μην ντρέπεσαι να ρωτήσεις, Σύντροφε!

Μην αφεθείς να πείθεσαι

μάθε να βλέπεις συ ο ίδιος!

Ό,τι δεν ξέρεις ο ίδιος

καθόλου δεν το ξέρεις.

Έλεγξε το λογαριασμό

εσύ Θα τον πληρώσεις.

Ψάξε με τα δάχτυλα κάθε σημάδι

Ρώτα: πώς βρέθηκε αυτό εδώ.

Εσύ να πάρεις πρέπει την εξουσία.

Άκουσα πως τίποτα δε θέλετε να μάθετε

Άκουσα πως τίποτα δε θέλετε να μάθετε.

Απ' αυτό βγάζω το συμπέρασμα πως είσαστε εκατομμυριούχοι.

Το μέλλον σας είναι σιγουρεμένο - το βλέπετε

μπροστά σας σ' άπλετο φως. Φρόντισαν

οι γονείς σας για να μη σκοντάψουνε τα πόδια σας

σε πέτρα. Γι' αυτό τίποτα δε χρειάζεται

να μάθεις. Έτσι όπως είσαι

εσύ μπορείς να μείνεις.

Κι έτσι κι υπάρχουνε ακόμα δυσκολίες, μιας κι οι καιροί

όπως έχω ακούσει είναι ανασφαλείς,

τους ηγέτες σου έχεις, που σου λένε ακριβώς

τι έχεις να κάνεις για να πας καλά.

Έχουνε μαθητέψει πλάι σε κείνους

που ξέρουν τις αλήθειες που ισχύουνε

για όλους τους καιρούς

μα και τις συνταγές που πάντα βοηθάνε.

Μιας και για σένα γίνονται τόσο πολλά

δε χρειάζεται ούτε δαχτυλάκι να κουνήσεις.

Βέβαια, αν τα πράματα ήταν διαφορετικά

Η μάθηση θα 'τανε υποχρέωσή σου.

Αλλαγή του τροχού

Κάθομαι στην άκρη του δρόμου.

Ο οδηγός αλλάζει τον τροχό.

Δε μου ΄δωσε χαρά ο τόπος πού έμενα.

Δε μου δίνει χαρά ο τόπος πού πάω.

Τότε γιατί κοιτάω την αλλαγή του τροχού

μ΄ αδημονία;

Εγώ που επέζησα

Το ξέρω βέβαια : τυχαία μονάχα

επέζησα απ΄ όλους τους φίλους.

Μα απόψε στ΄ όνειρό μου

άκουσα τους φίλους να λένε για μένα :

Οι δυνατοί επιζούν

Και μίσησα τον εαυτό μου.

...

Σε σκοτεινές εποχές
θα υπάρχουν ακόμα τραγούδια;
Θα υπάρχουν ακόμα τραγούδια
για τις σκοτεινές εποχές
...

Πάντα λοιπόν
ο νικητής του νικημένου γράφει την ιστορία,
το πρόσωπο του χτυπημένου παραλλάζει,
εκείνος που τον χτύπησε. Απ᾽ τον κόσμο
φεύγει ο αδύναμος, και πίσω μένει
το ψέμα.
...

Φιλοπατρία, το μίσος για τις πατρίδες

Ο κύριος Κ. δεν είχε ανάγκη να ζει σε μια συγκεκριμένη χώρα. “Μπορώ να πεινάσω οπουδήποτε”, έλεγε. Μια μέρα όμως, πέρασε από μια μεγάλη πόλη κατακτημένη από τον εχθρό του τόπου όπου ζούσε. Εκεί, τον σταμάτησε ένας αξιωματικός του εχθρού και τον ανάγκασε να κατέβει από το πεζοδρόμιο. Ο κύριος Κ. κατέβηκε, και τότε συνειδητοποίησε πως είχε οργιστεί με τον άνθρωπο εκείνο, και μάλιστα όχι μόνο με τον άνθρωπο, αλλά κυρίως με τη χώρα του ανθρώπου, τόσο πολύ, που ευχήθηκε την εξαφάνισή της από προσώπου γης. “Μα πώς έγινα διαμιάς εθνικιστής; ” αναρωτήθηκε ο κύριος Κ. “Φταίει ο εθνικιστής που βρέθηκε μπροστά μου. Να γιατί πρέπει να εκλείψει η ανοησία: γιατί κάνει ανόητο όποιον βρεθεί μπροστά της”.

“ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΟΥ κ. ΚΟΫΝΕΡ”

Εκείνος που μένει στο σπίτι όταν αρχίζει η πάλη

Εκείνος που μένει στο σπίτι όταν αρχίζει η πάλη
κι αφήνει άλλους να αγωνίζονται για τη δική του υπόθεση
αυτός πρέπει να προσέχει: διότι
όποιος δεν μοιράστηκε την πάλη
θα μοιραστεί την ήττα.
Ούτε καν την ήττα αποφεύγει
όποιος θέλει να αποφύγει την πάλη: διότι
παλεύει για την υπόθεση του εχθρού
εκείνος που δεν πάλεψε για τη δική του υπόθεση

Το τραγούδι της απεργίας

Βγες έξω, σύντροφε! Ρίσκαρε
Τη δεκάρα, που ούτε δεκάρα πια δεν είναι
Τον τόπο για ύπνο που πάνω του πέφτει η βροχή
Και της δουλιάς τη θέση που αύριο θα χάσεις!
Μπρος, στο δρόμο έξω! Αγωνίσου!
Να περιμένεις πια δε γίνεται, είναι αργά πολύ!
Βοήθα τον εαυτό σου βοηθώντας μας:
Κάνε πράξη την αλληλεγγύη!
Βγες έξω, σύντροφε, αντιμέτωπος με τα όπλα και
Διεκδίκησε το μεροκάματό σου!
Σαν ξέρεις πως δεν έχεις τίποτα να χάσεις
Όπλα αρκετά οι αστυνόμοι τους δεν έχουν!
Μπρος, στο δρόμο έξω! Αγωνίσου!
Να περιμένεις πια δε γίνεται, είναι αργά πολύ!
Βοήθα τον εαυτό σου βοηθώντας μας: Κάνε πράξη
Την αλληλεγγύη!

Χόλυγουντ

Κάθε πρωί για να κερδίσω το ψωμί μου
Στο παζάρι κατεβαίνω πού αγοράζουν τα ψέματα
Όλος ελπίδα
Τη θέση μου παίρνω ανάμεσα στους πουλητές

Ποιήματα του Τρόμος και αθλιότητα του Γ'  Ράιχ

Να οι κύριοι δικαστές
Τους λένε οι καταπιεστές
πώς είναι δίκιο το λαό ό,τι συμφέρει.
Μ' αυτοί δεν ξέρουν ποιό είν' αυτό
κι έτσι δικάζουν στο σωρό
μέχρι να βάλουν το λαό ολόκληρο στο χέρι.

Κι όπου πάμε οι μανάδες κινδυνεύουνε, και τα παιδιά.
γιατί ούτε τα δικά μας τα γερμανικά παιδιά δεν τα σώσαμε

Και καταπιέζουμε τους άλλους τους λαούς
καθώς καταπιέσαμε και το δικό μας.



 Εμείς θα θέλαμε να συνοδεύσουμε αυτό το αφιέρωμα με ορισμένους ήχους ...