ΔΝΤ: Γραφείο εκποίησης δημόσιας περιουσίας

Άρης Χατζηστεφάνου
ΕΠΙΚΑΙΡΑ Ιούνιος 2011

Ιανουάριος 2000. Ένα εξαγριωμένο πλήθος ανέργων, φοιτητών, αγροτών αλλά ακόμη και άστεγων παιδιών κατεβαίνει την κεντρική λεωφόρο της πόλης Κοτσαμπάμπα στην καρδιά της Βολιβίας. Διαμαρτύρονται για την ιδιωτικοποίηση του συστήματος ύδρευσης αλλά και των υδάτινων πόρων της χώρας που έχει επιβάλλει το ΔΝΤ και η παγκόσμια τράπεζα.

Οι διαμαρτυρίες εξελίσσονται σε ολομέτωπη σύγκρουση με την κυβέρνηση που κυρρήσει τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης. Δεκάδες άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους ενώ η κυβέρνηση συνειδητοποιεί ότι κινδυνεύει να χάσει τον έλεγχο όταν δυνάμεις της αστυνομίας αρνούνται να εκτελέσουν διαταγές για να απομακρύνουν τους διαδηλωτές από κεντρικές πλατείες. Εικόνες από το παρελθόν της Λατινικής Αμερικής ή από το μέλλον της Ευρώπης;

Ο λεγόμενος «πόλεμος του νερού» αποτέλεσε την πρώτη οργανωμένη απάντηση πολιτών σε ένα πρόγραμμα ιδιωτικοποίησης που έφερε τη σφραγίδα του ΔΝΤ. Προγράμματα τα οποία πέρασαν σύντομα και στην Ευρώπη και τώρα φτάνουν στην Ελλάδα, συχνά από τους ίδιους ανθρώπους που τα εφάρμοσαν για πρώτη φορά σε πειραματικό επίπεδο στη Λατινική Αμερική. Άνθρωποι όπως ο Μπομπ Τράα του ΔΝΤ και ο στενός συνεργάτης του Σόρος, Τζέφρι Σακς μετέτρεψαν τον οργανισμό σε μια καλοστημένη επιχείρηση εκποίησης δημόσιας περιουσίας.

Στα πρώτα χρόνια της ύπαρξής του το ΔΝΤ δεν διέθετε συγκεκριμένη ατζέντα για την προώθηση των ιδιωτικοποιήσεων. Επιφορτισμένο από τις συμφωνίες του Μπρέτον Γούντς να λειτουργεί σαν χωροφύλακας της οικονομικής αρχιτεκτονικής των χωρών της Δύσης έριχνε το βάρος του στην επίτευξη νομισματικής σταθερότητας. Από τη δεκαετία του ’70 όμως τα λεγόμενα «αγόρια του Σικάγο», η αφρόκρεμα δηλαδή των νεοφιλελευθέρων οικονομολόγων που εκπαίδευε ο Μίλτον Φρίντμαν στο πανεπιστήμιο του Σικάγο, είχαν καταλάβει θέσεις κλειδιά στην ιεραρχία του ταμείου. Άνθρωποι όπως ο Μ. Σελόφσκι. ο Σ. Εντουαρντς και ο Κ. Λόσερ λειτουργούσαν ως «τομεάρχες» επιβλέποντας σαρωτικά κύματα ιδιωτικοποιήσεων στη Λατινική Αμερική και την πρώην ΕΣΣΔ. «Τα κόκαλα του Κέινς θα έτριζαν στον τάφο του εάν έβλεπε τι απέγινε το αγαπημένο του τέκνο» έγραψε κάποτε ο Τζόζεφ Στίγκλιτς αναφερόμενος στην εκ των έσω διάβρωση του ΔΝΤ από το πνεύμα του Φρίντμαν. Μια αθόρυβη διαδικασία που ολοκληρώθηκε και επισημοποιήθηκε το 1989 με την παρουσίαση της περίφημης συναίνεσης της Ουάσινγκτον (Washington Consensus) – το δεκάλογο του νεοφιλελευθερισμού.

Τα αγόρια της Ουάσινγκτον που στελέχωναν το ΔΝΤ είχαν αποκομίσει σημαντική εμπειρία στις ιδιωτικοποιήσεις από τη χούντα της Χιλής όπου συνέταξαν το οικονομικό πρόγραμμα του στρατηγού Πινοσέτ. Όπως περιγράφει η Ναόμι Κλάιν στο βιβλίο της «Το δόγμα του Σοκ» (εκδ. Λιβάνη), πριν ακόμη περάσουν 24 ώρες από την έναρξη του πραξικοπήματος οι μαθητές του Φρίντμαν παρουσίασαν το περίφημο «τούβλο», ένα πολυσέλιδο κείμενο που περιέγραφε μεταξύ άλλων τη διαδικασία ξεπουλήματος των φυσικών πόρων και των δημόσιων επιχειρήσεων της Χιλής. Τα αγόρια της Ουάσινγκτον ξεκίνησαν ανατρέποντας τις εθνικοποιήσεις της κυβέρνησης Αλιέντε (όπως τα ορυχεία χαλκού, συμφερόντων της ΙΤΤ) και έφτασαν μέχρι την ιδιωτικοποίηση της κοινωνικής ασφάλισης με το λεγόμενο σύστημα των τριών πυλώνων (μια ιδέα που θα φέρει για πρώτη φορά στην Ελλάδα ο Γιάννης Σπράος το 1996). Όπως θα εξηγήσει αρκετά χρόνια αργότερα ο Ντέιβισον Μπάντχου, επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ, το νέο μότο ήταν «ιδιωτικοποίηση ή θάνατος».

Στην πραγματικότητα βέβαια η ιδιωτικοποίηση συνήθως ερχόταν μαζί με το θάνατο. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 το ΔΝΤ έστελνε σε κάθε χώρα που ζητούσε τη βοήθειά του ειδικές ομάδες οικονομολόγων που αναλάμβαναν να ιδιωτικοποιήσουν τα φιλέτα της δημόσιας περιουσίας. Η διαδικασία ήταν πλέον τόσο τυποποιημένη ώστε αναλυτές υπολογίζουν ότι για κάθε δολάριο δανείου που χορηγούσε το ταμείο η χώρα αναγκαζόταν να ξεπουλήσει επιχειρήσεις αξίας περίπου 50 σεντς (δεδομένα που θυμίζουν αρκετά και την ελληνική πραγματικότητα όπου το πακέτο σωτηρίας των 110 δις ευρώ συνοδεύτηκε από προτάσεις ιδιωτικοποιήσεων αξίας 50 δις).

Από τις πρώτες χώρες που γνώρισαν το ΔΝΤ σαν μηχανισμό ιδιωτικοποιήσεων ήταν και η Αργεντινή στα χρόνια του προέδρου Κάρλος Μένεμ. Πριν ακόμη φθάσουν στη χώρα οι άνθρωποι του ταμείου ο Μένεμ είχε τοποθετήσει απόφοιτους της σχολής του Σικάγο αλλά και πρώην στελέχη του ΔΝΤ στα ανώτερα κλιμάκια της Κεντρικής Τράπεζας και του υπουργείου οικονομικών. Οι ομάδες αυτές ανέλαβαν να «εξυγιάνουν» το δημόσιο τομέα απολύοντας τουλάχιστον 700.000 υπαλλήλους και στη συνέχεια να πουλήσουν το 90% των κρατικών επιχειρήσεων σε ξένες τράπεζες και πολυεθνικές όπως οι αμερικανικές Bank Boston και Citibank, οι γαλλικές Vivendi Suez και οι Ισπανικές Repsol και Telefonica. Όπως αποκαλύφθηκε μάλιστα το 2006 το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων συντάχθηκε από οικονομολόγους των δυο μεγαλύτερων πιστωτών της Αργεντινής: της JP Morgan και της Citibank. Οι δανειστές δηλαδή με την έγκριση του ΔΝΤ καθόρισαν ποιές δημόσιες επιχειρήσεις θα πουληθούν και σε ποιά τιμή και στη συνέχεια τις αγόραζαν με τα χρήματα που πλήρωναν οι φορολογούμενοι για τη αποπληρωμή των δανείων.

Ο πατέρας των ιδιωτικοποιήσεων

Μέσα από τη διαδικασία συνεχών ιδιωτικοποιήσεων που επέβαλε το ΔΝΤ θα προκύψουν ορισμένοι οικονομολόγοι που αναλάμβαναν σχεδόν εργολαβικά να συντάσσουν τα προγράμματα εκποίησης της δημόσιας περιουσίας. Και ανάμεσά τους ξεχώρισε από την πρώτη στιγμή ο καθηγητής του πανεπιστημίου Κολούμπια Τζέφρι Σακς. Στα 29 του χρόνια ο Σακς ήταν ήδη καθηγητής στο Χάρβαρντ και θεωρούνταν ένας από τους ανατέλλοντες αστέρες της οικονομικής επιστήμης. Αν τον ρωτήσεις δηλώνει ακόμη και σήμερα οπαδός του Κέινς και συνηθίζει να συζητά για την ανάγκη ενός σχεδίου Μάρσαλ για τις υπερχρεωμένες χώρες της Ευρώπης. Στην πραγματικότητα, πίσω από το μειλίχιο χαμόγελο, κρύβεται ο άνθρωπος που ανέλαβε τις πιο καταστροφικές ιδιωτικοποιήσεις στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Το 1985 ως σύμβουλος της κυβέρνησης της Βολιβίας εισήγαγε την έννοια της θεραπείας σοκ την οποία ακολουθεί έκτοτε το ΔΝΤ. Μεταξύ άλλων προχώρησε σε ξεπούλημα αρκετών δημόσιων επιχειρήσεων που προκάλεσαν ένα κύμα ανεργίας και αποβιομηχάνισης στρέφοντας χιλιάδες ανθρώπους στην παράνομη καλλιέργεια κόκας. θεωρητικά το πρόγραμμα του Σακς πέτυχε τον στόχο του να μειώσει τον πληθωρισμό από το 25.000% στο 11% μακροπρόθεσμα όμως η οικονομία της Βολιβίας βρέθηκε σε πολύ χειρότερη κατάσταση. Ακολουθώντας τα βήματα του Σακς, το ΔΝΤ επέβαλε αρκετά χρόνια αργότερα στη Βολιβία την περίφημη «ιδιωτικοποίηση του νερού». Εταιρείες όπως η Bechtel ανέλαβαν με τη βοήθεια του ΔΝΤ τον έλεγχο των υδάτινων πόρων και του δικτύου ύδρευσης σε μεγάλα τμήματα της χώρας γεγονός που οδήγησε στην αύξηση των παρεχόμενων υπηρεσιών έως και κατά 300%.

Πριν ακόμη γίνουν γνωστές οι συνέπειες της πολιτικής του Σακς στις χώρες της Λατινικής Αμερικής ο Τζορτζ Σόρος άρχισε να χρηματοδοτεί αποστολές του στο πρώην ανατολικό μπλοκ όπου εργάστηκε ως σύμβουλος αρκετών κυβερνήσεων. Αν και ο Σακς δεν σχετίζεται οργανικά με το ΔΝΤ έφτανε σχεδόν ταυτόχρονα με τις επίσημες αποστολές του ταμείου σε υπερχρεωμένες χώρες. Με αυτή την απροσδιόριστη ιδιότητα ο Σόρος τον έστειλε και στην Βαρσοβία λίγο πριν από την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος όπου συνεργάστηκε τόσο με την απερχόμενη κυβέρνηση όσο και με τον Λεχ Βαλέσα. Σε συνεργασία με τον Ντέιβιντ Λίπτον, ο οποίος τότε εργαζόταν για το ΔΝΤ ετοίμασαν τις προτάσεις για την ιδιωτικοποίηση αρκετών ορυχείων, εργοστασίων αλλά και των περίφημων ναυπηγείων που αποτελούσαν το καμάρι της Πολωνίας. Ουσιαστικά με τη βοήθεια του Σακς και των συνεργατών του ο Βαλέσα πέτυχε ένα οικονομικό πραξικόπημα προς τη βάση του συνδικάτου αλληλεγγύη που υποστήριζε ακόμη τον εργατικό έλεγχο των βιομηχανιών.

Η επόμενη αποστολή του Σακς θα τον έφερνε στη Ρωσία για να επιβλέψει το ολοκληρωτικό ξεπούλημα μιας πρώην υπερδύναμης. Ο Σακς, όπως μας θυμίζει και πάλι η Ναόμι Κλάιν, βρισκόταν μέσα στο Κρεμλίνο όταν ο Γιέλτσιν ανακοίνωσε το τέλος της ΕΣΣΔ. Αυτή τη φορά το σχέδιο ιδιωτικοποιήσεων που εκπονήθηκε αφορούσε 225.000 επιχειρήσεις του δημοσίου, αρκετές από τις οποίες εκποιήθηκαν σχεδόν χαριστικά. Η Νοριλσκ Νίκελ, που παρήγαγε το ένα πέμπτο της παγκόσμιας ποσότητας νικελίου πουλήθηκε προς 170 εκ δολάρια ενώ λίγα χρόνια αργότερα τα ετήσια έσοδά της ξεπερνούσαν το 1.5 δισ δολάρια. Ορισμένες από τις μεγαλύτερες πολεμικές βιομηχανίες της πρώην ΕΣΣΔ δόθηκαν για 3 εκ δολάρια, λιγότερο δηλαδή και από τις παραγγελίες που θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν σε μερικές ημέρες. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων βύθισε εκατομμύρια Ρώσους στην απόλυτη φτώχεια ενώ σύμφωνα με έρευνες μείωσε το το προσδόκιμο ζωής κατά τουλάχιστον πέντε χρόνια.

Παρόλα αυτά ο Σακς και οι συνεργάτες του έκαναν ένα λάθος που στη συνέχεια ανάγκασε το ΔΝΤ να αναθεωρήσει την πολιτική ιδιωτικοποιήσεων που επιβάλλει στα θύματά τους: Επέτρεψαν στον Γιέλτσιν να προσφέρει τα καλύτερα φιλέτα σε ρώσους επιχειρηματίες και πρώην κομματικά στελέχη και όχι απευθείας σε ξένους αγοραστές. Παρά το γεγονός ότι οι τραπεζικοί όμιλοι και γιγαντιαίες πολυεθνικές της Δύσης εισήλθαν σχεδόν από την πρώτη στιγμή στο παιχνίδια, έπρεπε κάθε φορά να συνδιαλέγονται με τις νεοσύστατες ρωσικές ελίτ και μάλιστα σε όρους που θύμιζαν διαπραγματεύσεις νονών της μαφίας.

Το πάθημα έγινε μάθημα για τα στελέχη του ΔΝΤ τα οποία στα εξής επιχειρούσαν να πετύχουν αιφνιδιαστικές ιδιωτικοποιήσεις σε ξένους και όχι εγχώριους επιχειρηματίες. Για το λόγο αυτό ασκούσαν πιέσεις για τη δημιουργία «ανεξάρτητων» επιτροπών οι οποίες θα επέβλεπαν τα προγράμματα ξεπουλήματος της δημόσιας περιουσίας.

Λίγα χρόνια μετά το σαρωτικό ξεπούλημα της ρωσικής περιουσίας το ταμείο απέδειξε ότι δεν σκόπευε να επαναλάβει τα λάθη του παρελθόντος. Όταν η κρίση χρέους χτύπησε το Μεξικό οι απεσταλμένοι του ΔΝΤ κινήθηκαν αστραπιαία με βασικό στόχο την ιδιωτικοποίηση του τραπεζικού συστήματος της χώρας. Έτσι ενώ το 1990 υπήρχε στο Μεξικό μια μόνο ξένη τράπεζα, δέκα χρόνια αργότερα 24 από τις συνολικά 30 τράπεζες της χώρας είχαν περάσει σε ξένο έλεγχο. Οι συνέπειες ήταν φυσικά καταστροφικές για την εθνική οικονομία του Μεξικού καθώς το τραπεζικό σύστημα λειτουργούσε με γνώμονα τη βραχυπρόθεσμη κερδοφορία ξένων ομίλων αποφεύγοντας λιγότερο επωφελείς επενδύσεις σε ντόπιες επιχειρήσεις που θα μπορούσαν να ενισχύσουν την ανάπτυξη και την εκβιομηχάνιση της χώρας.

Το πέρασμα στην Ελλάδα

Παγιδευμένος στο χρέος και στις απαιτήσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου να δώσει άμεσα τις δημόσιες επιχειρήσεις σε ξένους επενδυτές βρέθηκε και ο Ισημερινός. Το 2002 ο πρόεδρος της χώρας Γκουστάβο Νομπόα προκειμένου να εξασφαλίσει μια δόση δανείου 300 εκατομμυρίων δολαρίων δεχόταν ασφυκτικές πιέσεις να ιδιωτικοποιήσει το 51% της δημόσιας επιχείρησης ηλεκτρισμού. Υπεύθυνος για τον εκβιασμό, από την πλευρά του ΔΝΤ ήταν ο γνωστός πλέον και στην Ελλάδα Μπομπ Τράα, ο οποίος είχε τοποθετήσει ανθρώπους του ταμείου στα μεγαλύτερα υπουργεία του ισημερινού και στην κεντρική τράπεζα. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πιέσεις του Τράα για ιδιωτικοποιήσεις και περικοπές με τις οποίες θα εξυπηρετούνταν οι ξένοι δανεσιτές του Ισημερινού είχαν προκαλέσει τη δραματική παρέμβαση της Unicef. Η οργάνωση προειδοποιούσε ότι οι περικοπές ύψους 500 εκατομμυρίων που είχε επιβάλει ο Τράα στις κοινωνικές δαπάνες έθεταν σε κίνδυνο τις ζωές χιλιάδων παιδιών.

Ο Τράα όμως δεν ήταν ο μόνος θιασώτης σαρωτικών ιδιωτικοποιήσεων που θα κάνει την εμφάνισή του και στην Ελλάδα μετά την υπαγωγή στο ΔΝΤ. Ο ίδιος ο Τζέφρι Σακ βρέθηκε στην Αθήνα ήδη από τον Οκτώβριο του 2010 με αφορμή τη Σύνοδο Κορυφής των Χωρών της Μεσογειακής Λεκάνης για την κλιματική αλλαγή στη στην οποία συμμετείχαν ο Γ. Παπανδρέου και ο Ρ.Τ Ερντογάν. Κατά τη διάρκεια των εργασιών ήρθε σε επαφή με τραπεζίτες και στελέχη πολυεθνικών που δραστηριοποιούνται στο χώρο της πράσινης ενέργειας και θεωρητικά απειλούν άμεσα τη δημόσια λειτουργία της ΔΕΗ αλλά και με Κινέζους επενδυτές που εκείνη την περίοδο υπόσχονταν να βοηθήσουν την Ελλάδα. Λίγες ημέρες μετά την αποχώρησή του ο Σακς έγραψε ένα διθυραμβικό κείμενο για τον Έλληνα πρωθυπουργό στους New York Times στο οποίο ούτε λίγο ούτε πολύ τον παρουσίαζε σαν τον ηγέτη που όχι μόνο θα απομάκρυνε την Ελλάδα από τη χρεοκοπία αλλά την έβαζε σύντομα σε τροχιά ανάπτυξης.

Στις αρχές του 2011 ο Σακς εθεάθη και πάλι μαζί με τον Τζορτς Σόρος σε δείπνο που παρέθεσε ο οικονομολόγος κ. Στ. Ζαββός με την παρουσία κορυφαίων στελεχών της Wall Street αλλά και αξιωματούχων από την Κίνα και τη Ρωσία. Το δείπνο, σύμφωνα με όλες τις πληροφορίες, είχε γεύση Ελλάδας.

από τον Μ ...