Το ξεπάγωμα των σχέσεων ΗΠΑ – Κούβας και οι επιπτώσεις στη Λατινική Αμερική. Με αφορμή ένα άρθρο των New York Times

Ο Πρόεδρος Ομπάμα έχει κατηγορηθεί για κατασκοπεία στη Βραζιλία, έχει κατηγορηθεί από τη Βολιβία ότι είναι πολεμοχαρής, απορρίφθηκε  ως μια «χαμένη ευκαιρία» από την Αργεντινή, και χλευάστηκε στη Νικαράγουα που έκανε έκκληση στις χώρες της Λατινικής Αμερικής να καταρτίσουν τη δική τους λίστα  κρατών που ενισχύουν την τρομοκρατία - με τις Ηνωμένες Πολιτείες στη Νο 1 θέση.

 Ωστόσο, τώρα οι ηγέτες της Λατινικής Αμερικής έχουν ένα νέο είδος  λεξιλογίου για να τον περιγράψουν, αποκαλώντας τον «γενναίο», «εξαιρετικό» και «ευφυή»!

Μετά από χρόνια που έβλεπε την επιρροή του στη Λατινική Αμερική να διολισθαίνει διαρκώς, ο Ομπάμα έκανε μια αιφνιδιαστική στροφή αυτή την εβδομάδα διακηρύσσοντας μια σαρωτική ύφεση με την Κούβα, ανοίγοντας το δρόμο για μια ευρεία αναδιάταξη της θέσης και επιρροής των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή.

H απομόνωση της Κούβας από την Ουάσινγκτον υπήρξε για πολύ  καιρό ένα καθοριστικό στοιχείο της πολιτικής στη Λατινική Αμερική, κάτι που έχει ενώσει τις κυβερνήσεις σε ολόκληρη την περιοχή, ανεξάρτητα από τις ιδεολογίες τους. Ακόμη και μερικοί από τους στενούς συμμάχους της Ουάσινγκτον στην Αμερική συσπειρώθηκαν στο πλευρό της Κούβας.

Τώρα, η αποκατάσταση από τον Ομπάμα των διπλωματικών σχέσεων με την Κούβα αφαιρεί εν πολλοίς πολλά από τα επιχειρήματα των επικριτών του και, ενδεχομένως, μπορεί να αποκαταστήσει εν μέρει την επιρροή της Ουάσινγκτον σε μια περιοχή όπου οι ανταγωνιστές της όπως η Κίνα έχουν από καιρό υποσκάψει την υπεροχή της Αμερικής.

"Εμείς ποτέ δεν πιστεύαμε ότι θα δούμε αυτή τη στιγμή", δήλωσε η πρόεδρος της Βραζιλίας, Ντίλμα Ρούσεφ, πρώην μαρξίστρια αντάρτισσα η οποία είχε επιπλήξει  την κυβέρνηση Ομπάμα το περασμένο έτος σχετικά με την παρακολούθηση από την Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας (NSA) των ΗΠΑ της ίδιας και στενών συνεργατών της. Αποκάλεσε τη συμφωνία με την Κούβα "μια στιγμή που σηματοδοτεί μια αλλαγή στον πολιτισμό."

Η αλλαγή στον τόνο ήταν ίσως πιο δραματική στις δηλώσεις του πρόεδρου Νικολά Mαντούρο της Βενεζουέλας, τον κύριο χρηματοδότη  προστάτη της Κούβας, ο οποίος  είχε  αποκαλέσει τον Ομπάμα το "μεγάλο αφεντικό των δαιμόνων”, “μαριονέτα και θλιβερό "όμηροo" του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού”. Πιο πρόσφατα, επιτέθηκε στoν Ομπάμα σχετικά μ’ ένα νομοσχέδιο που καλούσε για την επιβολή κυρώσεων κατά των κυβερνητικών αξιωματούχων της Βενεζουέλας που θεωρούνται υπεύθυνοι για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Αλλά την Τετάρτη, όταν ο Ομπάμα ανακοίνωσε την συμφωνία με τη Κούβα, ο Maduro ήταν σχεδόν διαχυτικός.

«Πρέπει να αναγνωρίσουμε τη χειρονομία του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα, μια γενναία χειρονομία και ιστορικά αναγκαία, ίσως ως το πιο σημαντικό βήμα της προεδρίας του," είπε χαρακτηριστικά ο Maduro.

Ο Ντανιέλ Ορτέγκα, πρόεδρος της Νικαράγουας και πρώην ηγέτης των ανταρτών Σαντινίστας, είχε δαιμονοποιήσει τον Ομπάμα μόλις λίγες μέρες πριν, λέγοντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες άξιζαν την πρώτη θέση σε μια νέα λίστα κρατών που ενισχύουν την τρομοκρατία. Στη συνέχεια, την Τετάρτη, ο ίδιος χαιρέτησε τις «γενναίες αποφάσεις» του Αμερικανού Προέδρου.

«Η προηγούμενη πολιτική μας για την Κούβα προκαλούσε ένταση και  παγίδευε την πολιτική μας στην περιοχή", δήλωσε η Roberta Σ Jacobson, υφυπουργός Εξωτερικών για τις υποθέσεις του δυτικού ημισφαιρίου, προσθέτοντας ότι είχε προκαλέσει τριβές ακόμη και με φιλικές προς την Ουάσιγκτον χώρες. Συμπλήρωσε ότι οι χώρες "με τις οποίες έχουμε σημαντικές διαφορές πρόκειται να είναι, μπορούμε να πούμε, να αλλάξουν βηματισμό με μια κίνηση σαν αυτή."

"Αφαιρεί μια δικαιολογία για να κατηγορούνται οι Ηνωμένες Πολιτείες για την κατάσταση στη Λατινική Αμερική", πρόσθεσε.

 Το ξεπάγωμα των σχέσεων με την Κούβα έρχεται μόλις λίγους μήνες πριν από τη σύνοδο κορυφής της αμερικανικής ηπείρου, μια συγκέντρωση των ηγετών του ημισφαιρίου στον Παναμά στο πλαίσιο του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών, οργανισμού  που εδρεύει στην Ουάσινγκτον από τον οποίο η Κούβα είχε εκδιωχθεί το 1962.

Οι οικοδεσπότες της συνόδου στον Παναμά επιβεβαίωσαν νωρίτερα αυτό το μήνα ότι η Κούβα θα παραστεί στη Σύνοδο Κορυφής για πρώτη φορά, δημιουργώντας μια δυνητικά δύσκολη συνάντηση με τους  Αμερικανούς αξιωματούχους.

Ένας ανώτερος αξιωματούχος της κυβέρνησης Ομπάμα δήλωσε ότι η πίεση από την περιοχή για την πολιτική της Ουάσιγκτον σχετικά με την Κούβα είχε ενταθεί και παρεμποδίζει άλλες συζητήσεις.

"Κατά την τελευταία σύνοδο κορυφής της αμερικανικής ηπείρου, αντί να μιλάμε για πράγματα που θέλαμε να επικεντρωθούν στις - εξαγωγές, στον πόλεμο εναντίον των ναρκωτικών - περάσαμε πολύ χρόνο μιλώντας για την πολιτική ΗΠΑ έναντι της Κούβας», είπε ο αξιωματούχος, ο οποίος δεν ήταν εξουσιοδοτημένος να μιλήσει δημοσίως. «Μια βασική ερώτηση σε οποιαδήποτε διμερή συνάντηση ήταν, «πότε πρόκειται να αλλάξετε την πολιτική σας για την Κούβα;»

Όσο για την Κούβα, οι ειδικοί αναφέρουν ότι ένας σημαντικός παράγοντας που την ωθεί να ευνοήσει τη βελτίωση των σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν τα οικονομικά προβλήματα στη Βενεζουέλα, της οποίας η αριστερή κυβέρνηση είχε στηρίξει την Κούβα για πολλά χρόνια με τις αποστολές του πετρελαίου, όπως και η Σοβιετική Ένωση έκανε κάποτε.

Η Βενεζουέλα παρείχε  περίπου 100.000 βαρέλια πετρελαίου την ημέρα στην Κούβα, σε αντάλλαγμα για κουβανούς γιατρούς, νοσηλευτές, προπονητές και στρατιωτικούς συμβούλους. Η σχέση αυτή ανερχόταν σε  δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για την Κούβα.

Ο κ Maduro έχει δεσμευθεί να συνεχίσει να στηρίζει την Κούβα, αλλά η Βενεζουέλα βρίσκεται μέσα στη δίνη μιας βαθιάς οικονομικής κρίσης που έχει γίνει χειρότερη από την  κατακόρυφη πτώση της τιμής του πετρελαίου, του κύριου εξαγωγικού προϊόντος της Βενεζουέλας.

"Αυτό ήταν ένα μόνιμο πρόβλημα για την κυβέρνηση της Κούβας για αρκετό καιρό, προσπαθώντας να βρουν πώς μπορούν να διαφοροποιήσουν την οικονομική τους σχέση, ώστε να μην είναι τόσο εξαρτημένοι από τη Βενεζουέλα", δήλωσε ο Τεντ Piccone, ένας ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Brookings. "Όταν εξέτασαν τις επιλογές τους, συνειδητοποίησαν ότι η βελτίωση των σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν κρίσιμης σημασίας για την οικονομική στρατηγική τους."

 Η στροφή του Ομπάμα για την Κούβα θα μπορούσε να έχει απτά αποτελέσματα. Στη Βραζιλία, ενδέχεται να στερήσει στους επικριτές του έναν εύκολο στόχο και να διευκολύνει το δρόμο για την Ρούσεφ για τη βελτίωση των σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Στην Κολομβία, τον κορυφαίο σύμμαχο των Ηνωμένων Πολιτειών στη Νότια Αμερική, η νέα πολιτική θα μπορούσε να τονώσει τις ειρηνευτικές συνομιλίες με τις Επαναστατικές Ένοπλες Δυνάμεις της Κολομβίας, το FARC, για τον τερματισμό του μακροβιότερου ανταρτοπόλεμου στην περιοχή.

Η Κούβα, η οποία υποστηρίζει επί μακρόν τις δυνάμεις του FARC, έχει διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στις συνομιλίες, βοηθώντας να έρθουν οι δύο πλευρές στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, οι οποίες λαμβάνουν χώρα στην Αβάνα. Πολλοί αναλυτές θεωρούν ότι ο ρόλος της Κούβας ήταν μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής για να «μαλακώσει» το προφίλ της και να πείσει την Ουάσιγκτον ότι θα μπορούσε να διαδραματίσει έναν εποικοδομητικό ρόλο στην ημισφαίριο, όπου είχε κάποτε προσπαθήσει  να διαδώσει τη βίαιη επανάσταση.

Με δεδομένη τη μακρά ιστορία του σκεπτικισμού για τις πολιτικές της Ουάσιγκτον στη Λατινική Αμερική, κάποιοι στους δρόμους των πόλεων της περιοχής υποδέχτηκαν τη μετατόπιση των ΗΠΑ με έντονα κριτική διάθεση.

 «Είμαι πάντα καχύποπτος απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες", δήλωσε ο Rubén Grimaldi, 65 ετών, συνταξιούχος ιδιοκτήτης ενός καταστήματος παιχνιδιών στο Μπουένος Άιρες. "Θα πρέπει να έχουν ένα μαχαίρι κάπου κάτω από το πόντσο τους»

Αλλά ενώ οι μεγάλες διαφορές εξακολουθούν να υπάρχουν σε πολλά θέματα, άλλες σημαντικές αλλαγές στην πολιτική της Ουάσιγκτον έχουν πρόσφατα αντιμετωπιστεί θετικά στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένου του σχεδίου του Ομπάμα για την μετανάστευση και την επανεγκατάσταση στην Ουρουγουάη έξι κρατουμένων από το Γκουαντάναμο.

"Τα μέτρα αυτά δεν θα εξαλείψουν τις υποψίες και δυσαρέσκειες, αλλά θα δώσουν στην Ουάσιγκτον αυξημένη αξιοπιστία σε μια σειρά άλλων θεμάτων," δήλωσε ο Michael Shifter, πρόεδρος του Διαμερικανικού Διάλόγου , μιας ομάδας πολιτική έρευνας και ανάλυσης της Ουάσιγκτον, μιλώντας από την Αβάνα.

Η πρώτη δοκιμή των επιπτώσεων της αλλαγής της πολιτικής για την Κούβα θα μπορούσε να γίνει γρήγορα στη Βενεζουέλα, όπου ο κ Maduro πρέπει να καθορίσει τον τρόπο να απαντήσει στις νέες αμερικανικές κυρώσεις, που ο Ομπάμα υπέγραψε ως νόμο την Πέμπτη.

 Με δεδομένο ότι είχε προκαλέσει μια διαδήλωση εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών και κραύγασε ενάντια στους «θρασείς Γιάνκηδες ιμπεριαλιστές» τη Δευτέρα, η απάντηση του κ Maduro στο νέο νόμο ήταν μάλλον υποτονική.

"Ο πρόεδρος Ομπάμα έχει προχωρήσει σ’ ένα στραβοπάτημα σε βάρος της χώρας μας σήμερα», έγραψε σε μια σειρά ποσταρίσματα στο λογαριασμό του στο Twitter . "Από τη μία πλευρά, ο ίδιος αναγνωρίζει την αποτυχία της πολιτικής της επιθετικότητας και του εμπάργκο" κατά της Κούβας », και από την άλλη πλευρά, ο ίδιος αρχίζει την κλιμάκωση μιας νέας φάσης της επίθεσης» προς τη Βενεζουέλα.

Πριν από το ξεπάγωμα των σχέσεων με την Κούβα, ο κ Maduro είχε υπαινιχθεί ότι σκεφτόταν να εκδιώξει τους Αμερικανούς διπλωμάτες, κάτι που έχει κάνει και στο παρελθόν. Τώρα, όμως, που η Κούβα έχει ανοίξει τις πόρτες της για τους Αμερικανούς διπλωμάτες, ο κ Maduro πρέπει να εξετάσει πώς θα φαινόταν το δείξει την πόρτα για άλλη μια φορά στους αμερικανούς διπλωμάτες.

"Θα υπάρξουν ριζικές και θεμελιώδεις αλλαγές", δήλωσε ο Αντρές Παστράνα, ο πρώην πρόεδρος της Κολομβίας. "Νομίζω ότι σε μεγάλο βαθμό ο αντι-ιμπεριαλιστικός λόγος που είχαμε στην περιοχή έχει λήξει. Ο Ψυχρός Πόλεμος έχει τελειώσει. "

Πρόκειται, βεβαίως, για εξελίξεις ιδιαίτερης σημασίας.

Προφανώς οι ΗΠΑ έκαναν τη στροφή πιεζόμενες από τη στάση των άλλων κρατών στην αμερικανική ήπειρο και από τις ανάγκες τόσο της εξωτερικής όσο και της εσωτερικής τους πολιτικής. Από ανάγκες, επίσης, οικονομικές και αναγνωρίζοντας την πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί.

Από την άλλη, δημιουργεί και μια νέα κατάσταση, μια νέα πραγματικότητα και για τα κράτη, ειδικά της Λατινικής Αμερικής, που βρίσκονταν για πολλά χρόνια σε ένταση με τις ΗΠΑ.

Ευρύτερα, όμως, όλες οι τελευταίες κινήσεις είναι μέρος του παγκόσμιου γεωπολιτικού παιχνιδιού  - του επανακαθορισμού σφαιρών επιρροής και της αναδιανομής ρόλων και ισχύος.

Η Λατινική Αμερική – η παλιά backyard των ΗΠΑ – εδώ και καιρό αποτελεί έδαφος μιας συστηματικής διείσδυσης και αύξησης επιρροής της Κίνας.

Στην παγκόσμια στρατηγική αντιπαράθεση οι βασικοί παίχτες επανεξετάζουν τις κινήσεις, τους χώρους επιρροής, οικοδομούν νέες σχέσεις και συμμαχίες.

Σ’ αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η στροφή των ΗΠΑ  όσον αφορά τις σχέσεις με την Κούβα που αφήνει πίσω την πολιτική του Ψυχρού Πολέμου και υιοθετώντας το πολιτικό ρεαλισμό.