«Το κεφάλαιο στον 21ο αιώνα» και ο αντίλογος – ένας «διάλογος» ανάμεσα στον Τομά Πικετί και στον Έντμουντ Φελπς

                                                        

Επιστροφή στο παρελθόν και αυξανόμενο χάσμα πλούσιων και φτωχών προβλέπει ο Γάλλος Τομά Πικετί στο βιβλίο του «Το κεφάλαιο στον 21ο αιώνα». Ο αντίλογος έρχεται από τον Αμερικανό νομπελίστα Έντμουντ Φελπς, ο οποίος – όπως και η πλειοψηφία των mainstream οικονομολόγων – ανήκει στο κυρίαρχο ρεύμα του νεοφιλελευθερισμού..

Το βιβλίο του Πικετί, από τα πιο ευπώλητα των τελευταίων ετών για την οικονομία, κάνει μία αναδρομή στις κοινωνικές ανισότητες από το 1800 μέχρι τις μέρες μας, για να καταλήξει στο εξής συμπέρασμα: το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών διευρύνεται συνεχώς, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης, με αποτέλεσμα την επιστροφή στον «καπιταλισμό των κληρονομημένων περιουσιών» - έναν καπιταλισμό που κυριαρχείται από μία «αριστοκρατία του πλούτου» και δεν προσφέρει ευκαιρίες ανέλιξης για αυτοδημιούργητους, υποστηρίζει ο Πικετί.

Από την άλλη, ο  Εντμουντ Φελπς, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης, που έχει τιμηθεί με το Νόμπελ Οικονομίας το 2006, δεν θέλει καν να χρησιμοποιήσει τον όρο «καπιταλισμός» στα συμφραζόμενα του Πικετί: «Νομίζω ότι είναι παραπλανητικό να λες ότι γενικώς ο ʻκαπιταλισμόςʼ ευθύνεται για οτιδήποτε. Είναι δεδομένο ότι σε μία δυτική κοινωνία αποδεχόμαστε την ιδιωτική ιδιοκτησία. Αν θέλετε, πείτε το ʻκαπιταλισμόʼ. Αλλά αυτό είναι το όχημα που καθορίζει τις μεμονωμένες αποφάσεις και συμπεριφορές όλων μας» λέει ο Αμερικανός οικονομολόγος στην Deutsche Welle.

«Βολικό» σχήμα, «βολική» ερμηνεία και η οποία βεβαίως δεν θίγει τους κρατούντες, τους οικονομικά κυρίαρχους, τους υπερ – πλουσίους του σύγχρονου κόσμου, «εξαλείφοντας» ως δια μαγείας τις πολλαπλές ανισότητες που γεννά και αναπαράγει συνεχώς το καπιταλιστικό σύστημα.

Οι ανισότητες της «συσσώρευσης κεφαλαίου»

O Γάλλος οικονομολόγος Τομά Πικετί

Έχοντας αναλύσει τα ιστορικά στοιχεία, ο Τομά Πικετί διατυπώνει την εξής θεωρία: σε μία οικονομία με χαμηλούς δείκτες ανάπτυξης ο ήδη συσσωρευμένος πλούτος αναπτύσσεται με ρυθμούς ταχύτερους από εκείνους των μισθολογικών αυξήσεων, με αποτέλεσμα οι ήδη ευημερούντες να αφήνουν πίσω εκείνους που επιθυμούν να δημιουργήσουν νέο πλούτο. Εκεί είναι και η ευθύνη του «καπιταλισμού» με τη σημερινή του μορφή, επιμένει ο Γάλλος οικονομολόγος. Ο αντίλογος του Φελπς: «Είναι λυπηρό να πιστεύει ο κόσμος ότι η εισοδηματική ανισότητα προσφέρει μία μοναδική ευκαιρία αναδιανομής προς όφελος των αδυνάτων. Δεν μπορείς να πάρεις το ψαλίδι και να αρχίσεις να κόβεις στην κορυφή της εισοδηματικής πυραμίδας, γιατί αν το κάνεις, αυτό θα έχει συνέπειες και για τη μεσαία τάξη, αργά ή γρήγορα».

Στη μεσαία τάξη, οπωσδήποτε, όπως για παράδειγμα σ’ αυτήν της Ελλάδας που οδηγείται σε τελειωτική εξόντωση και εξαφάνιση κάτω από τις φονικές πολιτικές των μνημονίων.

Ωστόσο ο Φελπς δεν μπορεί να αντικρούσει το γεγονός ότι οι εισοδηματικές ανισότητες έχουν αυξηθεί εις βάρος της μεσαίας τάξης τις τελευταίες δεκαετίες: «Τον 19ο αιώνα η οικονομία αναπτυσσόταν με ταχείς ρυθμούς στη Βρετανία και στις ΗΠΑ, αργότερα και στη Γερμανία και στη Γαλλία. Τα εισοδήματα αυξάνονταν με γρήγορους ρυθμούς, κάτι που δεν συνέβαινε με τον ήδη συσσωρευμένο πλούτο. Σήμερα συμβαίνει το αντίθετο. Αλλά αυτό οφείλεται στην επιβράδυνση της παραγωγικότητας».

Αναδιανομή μέσω φορολογίας ή καινοτομίας;

  Η αντίθεση δεν θα μπορούσε να είναι πιο έντονη: ο νεαρός Πικετί, φίλα προσκείμενος στο γαλλικό σοσιαλιστικό κόμμα, έχει χαρακτηριστεί «σύγχρονος Μαρξ» και «ροκ σταρ της οικονομίας», βλέπει στους αναδιανεμητικούς φόρους τη μοναδική ευκαιρία για να δημιουργηθεί νέος πλούτος και διατυπώνει μία θέση που θυμίζει τη μαρξιστική θεωρία περί «πρωτογενούς συσσώρευσης κεφαλαίου».

Αντιθέτως ο ηλικίας 80 ετών αντι-κεϊνσιανός Φελπς, ο οποίος με το ερευνητικό του έργο αμφισβήτησε την παραδοσιακή αντίληψη περί αντίστροφής σχέσης πληθωρισμού και ανεργίας, βλέπει μία και μοναδική ευκαιρία: την αύξηση της παραγωγικότητας με παράλληλη στήριξη της καινοτομίας. «Δεν μπορείτε να έχετε καλές δουλειές, αν δεν έχετε ιδιωτικές επιχειρήσεις που αναπτύσσουν καινοτομίες ή αντιδρούν σε καινοτομίες. Σήμερα όλα τα βιομηχανικά κράτη υποφέρουν από μειωμένη παραγωγικότητα. Αυτό όχι μόνο συνθλίβει τους νέους, που αρχίζουν να μισούν τις δουλειές τους, αλλά και παραλύει τη μεσαία τάξη. Δεν θα καταφέρει να πλουτίσει όμως η μεσαία τάξη, όσο η κοινωνία μας απορρίπτει εκείνους που καινοτομούν και ξεφεύγουν από τα καθιερωμένα».

 Οδηγοί ταξί σε όλη την Ευρώπη διαμαρτύρονται για τις εφαρμογές των smartphones.

Ο Φελπς παραθέτει ένα παράδειγμα: μεγάλη διάδοση γνωρίζει τελευταία στην Ευρώπη το Uber, μία εφαρμογή car sharing για smartphones, η οποία επιτρέπει στους ενδιαφερόμενους να βρίσκουν έναν οποιοδήποτε οδηγό, χωρίς άδεια ταξί, που μπορεί να τους μεταφέρει στον προορισμό τους. Η επιτυχία της εφαρμογής έχει προκαλέσει κινητοποιήσεις των επαγγελματιών οδηγών ταξί, που υποστηρίζουν ότι είναι παράνομη και ευνοεί τον αθέμιτο ανταγωνισμό. «Η ουσία του ζητήματος είναι ότι δεν χρειάζεσαι πλέον δικό σου αυτοκίνητο, γιατί πάντα μπορείς να βρεις κάποιον που οδηγεί. Γι αυτό βγαίνουν στου δρόμους οι οδηγοί ταξί. Αλλά ο κόσμος αγνοεί τα πλεονεκτήματα της νέας τεχνολογίας και στηρίζει τους οδηγούς, άρα στηρίζει και τον παραδοσιακό τρόπο παραγωγής και διάθεσης των αυτοκινήτων» υποστηρίζει ο Φελπς.

Συνηθισμένη θα λέγαμε «λογική» και προσέγγιση η οποία απομονώνει το ρόλο της τεχνολογίας και της καινοτομίας από τις οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις καθώς και από τις σχέσεις εξουσίας.

Υπερτονίζει τα όποια θετικά αποτελέσματα αγνοώντας τις ευρύτερες συνέπειες και τα τραύματα που δημιουργεί σε εργαζομένους, κοινωνικές ομάδες που πλήττονται.

Ένα είδος κοινωνικής μηχανικής και κοινωνικού δαρβινισμού όπου ευνοούνται περιορισμένες ομάδες που κατέχουν τον πλούτο και τη δυνατότητα ευκολότερης πρόσβασης στις όποιες καινοτομίες.

Ενώ «θεοποιείται» η  βελτίωση της «παραγωγικότητας» η οποία πάντα συνδέεται με τη μείωση του κόστους εργασίας. Άρα, την αποδιάρθρωση των όποιων εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων των εργαζομένων.

Από την άλλη η «μοντελοποίηση» των διάφορων μορφών του σύγχρονου καπιταλισμού προσφέρει ορισμένα θεωρητικά ερμηνευτικά εργαλεία, χωρίς να μπορεί ακόμη να προχωρήσει σε μια συνθετική απεικόνιση και ερμηνεία των σύγχρονων τάσεων στην παγκόσμια οικονομία και κοινωνία, με τις πολύμορφες αντιθέσεις και συγκρούσεις.

Ωστόσο, ένα νέο επίπεδο θεωρητικής ανάλυσης είναι – μάλλον – αναγκαίο – για την ανατροπή του ενός συστήματος που γεννά τις πιο βάρβαρες μορφές κοινωνικής αδικίας, ρατσιστικής μισαλλοδοξίας, που αναπαράγει το νεοναζισμό και τέλος απειλεί τη ζωή στον ίδιο τον πλανήτη οδηγώντας στα άκρα τις περιβαλλοντικές ανισορροπίες.