Η ακτινογραφία της ψήφου της Χρυσής Αυγής

από τον Μ ...

Η εκλογική γεωγραφία, το προφίλ των ψηφοφόρων και οι χρονικές διαφοροποιήσεις

Τι μετακινήσεις άξιες λόγου βλέπουμε τον Σεπτέμβρη του 2015 προς και από τη Χρυσή Αυγή;

Στην πρόσφατη εκλογική αναμέτρηση, και μετά την κάμψη των ποσοστών της τον Ιανουάριο, η Χρυσή Αυγή κατάφερε να επιστρέψει στα εθνικά επίπεδα του 2012. Με βάση την ανάλυση του exit poll, οι κύριες μετακινήσεις ψηφοφόρων που παρατηρήθηκαν προς αυτήν προέρχονται κατά βάση από ψηφοφόρους που τον Ιανουάριο είχαν επιλέξει τον ΣΥΡΙΖΑ ή τη Ν.Δ. και σε μικρότερο βαθμό από διαρροές των ΑΝΕΛ. Ωστόσο, οι μετακινήσεις από τη Ν.Δ. εν τέλει δεν πρόσθεσαν κάτι στα ποσοστά της Χ.Α., καθώς αντισταθμίστηκαν από ένα αντίστροφο ρεύμα (από τη Χ.Α. προς Ν.Δ.) που αποδείχθηκε αριθμητικά ισοδύναμο.

Αντίθετα, τα κέρδη από τον ΣΥΡΙΖΑ αποτέλεσαν και τον κύριο παράγοντα της ανόδου της Χ.Α. Ας σημειωθεί ότι μετακινήσεις μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ και Χ.Α. είχαν παρατηρηθεί και το 2012, καθώς ήδη από τον εκλογικό σεισμό του Μαΐου ένα μέρος των ψηφοφόρων έδειχνε να αμφιταλαντεύεται μεταξύ των δύο επιλογών αναζητώντας μια έκφραση τιμωρητικής ψήφου. Ωστόσο, από τις εκλογές εκείνου του Ιουνίου η εικόνα φάνηκε να ξεκαθαρίζει, με τον δίαυλο μεταξύ των δύο κομμάτων να παρουσιάζεται κλειστός ακόμα και σε δημοσκοπικό επίπεδο. Στη συνέχεια, ένα σημαντικό ρεύμα από τη Χ.Α. προς τον ΣΥΡΙΖΑ (της τάξης του 1,5% επί των εγκύρων) έδειξε να ενεργοποιείται εκ νέου τον Ιανουάριο του 2015, εμφανίζοντας έντονα αντιμνημονιακά και κυρίως αντινεοδημοκρατικά χαρακτηριστικά, και ενόψει της διαφαινόμενης νίκης του ΣΥΡΙΖΑ, ειδικά μετά το πλειοψηφικό ρεύμα που είχε καταγράψει στις Ευρωεκλογές του 2014. Φαίνεται λοιπόν ότι στις εκλογές της περασμένης Κυριακής οι μισοί τουλάχιστον από αυτούς τους ψηφοφόρους επέστρεψαν στη Χ.Α.

Στο επίπεδο της εκλογικής γεωγραφίας, πώς προέκυψε αυτή η άνοδος της Χρυσής Αυγής;

Η ανάκαμψη της Χ.Α. δεν εμφανίστηκε ως αποτέλεσμα ενός ομοιόμορφου εθνικού ρεύματος. Η άνοδός της προέκυψε αποκλειστικά από την επαρχία, όπου συνολικά έλαβε 7,1% από 6,1% τον Ιανουάριο (αύξηση κατά 1%). Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι αυτή η άνοδος, μέσα στο γενικευμένο κλίμα της αποχής αυτών των εκλογών, συνοδεύτηκε και από μια οριακή αύξηση σε απόλυτο αριθμό ψήφων (περίπου 8.000), ενώ ήταν ακόμα εντονότερη (ξεπερνώντας τη μία ποσοστιαία μονάδα) στις ημιαστικές και αγροτικές περιοχές.

Αντίθετα, η δύναμή της παρέμεινε απολύτως σταθερή τόσο στο εσωτερικό του Λεκανοπεδίου (6,2%), όσο και στο σύνολο της περιφέρειας Αττικής (6,7%), μένοντας δηλαδή για πρώτη φορά κάτω από τον εθνικό της μέσο όρο. Και ας υπενθυμίσουμε ότι μέχρι και τις εκλογές του Ιανουαρίου, η Αττική αποτελούσε ένα από τα προπύργια της Χ.Α., δίνοντας πάντα ένα από τα τέσσερα ισχυρότερα ποσοστά της σε επίπεδο διοικητικών περιφερειών, γεγονός που σηματοδοτούσε το ρεύμα της κοινωνικής διαμαρτυρίας (τροφοδοτούμενο από πρώην ψηφοφόρους τόσο της Ν.Δ. όσο και του ΠΑΣΟΚ), που σε σημαντικό βαθμό χαρακτηρίζει την εκλογική της επιρροή.

Παρακολουθώντας τη Χρυσή Αυγή από τις εκλογές του 2012 και μετά, ποιες άλλες ειδικές ή γενικές τάσεις καταγράφονται στον εκλογικό της χάρτη;

Από το 2012 οι ισχυρότερες περιφέρειες της Χ.Α., πέρα από την Αττική, ήταν η Πελοπόννησος και η Στερεά Ελλάδα, περιοχές που παραπέμπουν και στο ιδεολογικό (παραδοσιακό ακροδεξιό ή νεοδεξιό) ρεύμα που, μαζί με την προαναφερθείσα κοινωνική διαμαρτυρία, είναι οι δύο παράγοντες που συνθέτουν τη συνολική εκλογική φυσιογνωμία της. Από τις ευρωεκλογές του 2014 όμως και μετά, η σημαντικότερη αλλαγή στην εκλογική της γεωγραφία ήταν η ραγδαία άνοδος στη Μακεδονία και τη Θεσσαλία, που ερμηνεύτηκε ως ένα νέο κύμα διαρροής των ψηφοφόρων της Δεξιάς. Ειδικά το ποσοστό της στην Κεντρική Μακεδονία έφτασε να ανταγωνίζεται μέχρι και αυτό της Πελοποννήσου για την πρωτιά. Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά εξακολουθούν να διατηρούνται, με τη διαφορά ότι στις τελευταίες εκλογές η δύναμη της Χ.Α. έδειξε να διεισδύει όλο και περισσότερο και σε άλλες περιοχές της υπαίθρου. Η σημαντικότερη δε αύξησή της παρατηρήθηκε σε όλες ανεξαιρέτως τις περιφέρειες του νησιωτικού χώρου: περί το 2% στο Βόρειο και Νότιο Αιγαίο και ελαφρώς χαμηλότερη (κοντά στο 1,5%) στο Ιόνιο, αλλά και τη Κρήτη, η οποία σταθερά αποτελεί και τη χειρότερη περιφέρεια για τη Χ.Α.

Η άνοδος στα νησιά του Αιγαίου συνδέεται με το προσφυγικό κύμα;

Προφανώς. Στα Δωδεκάνησα το φαινόμενο της εισόδου των μεταναστών από την αρχή έδειχνε να παράγει τοπικά αξιοσημείωτα ποσοστά, ειδικά σε κάποια ακριτικά ή απομονωμένα νησιά. Ωστόσο, τώρα το ρεύμα αυτό διογκώθηκε σημαντικά, με τη δύναμή της Χ.Α. να είναι ανώτερη του εθνικού της ποσοστού σε Κάρπαθο, Λέρο, Ρόδο, Κω, Καστελλόριζο, Σύμη και Τήλο, σημειώνοντας αυξήσεις που κατά κανόνα κυμαίνονται από 2% έως και 5,5%. Το πιο εντυπωσιακό όμως στοιχείο είναι η σημαντική αύξηση της (άνω του 3%) σε Λέσβο και Σάμο, με τα ποσοστά της να φτάνουν το 8,3% και 9,7% αντίστοιχα. Τάσεις ιδιαίτερα σημαντικές, αν αναλογιστεί κανείς την παραδοσιακή ιδεολογική ταυτότητα αυτών των δύο νησιών.

Εδώ, μάλιστα, εντοπίζεται και άλλη μια αντιδιαστολή μεταξύ της υπαίθρου και της πρωτεύουσας, καθώς στην Αθήνα το προσφυγικό δεν φάνηκε να αποδίδει εκλογικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην περιοχής της Πλατείας Βικτωρίας (17ο εκλογικό διαμέρισμα του Δήμου Αθηναίων), κύριου σημείου προσωρινής εγκατάστασης των προσφύγων, το ποσοστό της Χ.Α. παρέμεινε σταθερό στο επίπεδο του Ιανουαρίου (7,7%). Δηλαδή το ξενοφοβικό-ρατσιστικό ρεύμα που σε αυτές τις εκλογές παρατηρήθηκε στα νησιά, στην Αθήνα έδειξε να έχει εξαντλήσει τη δυναμική του, αφού άλλωστε ήταν και το πρώτο που ενεργοποιήθηκε ήδη από τις Δημοτικές εκλογές του 2010.

Υπάρχει ταξικότητα στην ψήφο της Χρυσής Αυγής; 

ΦΩΤΟ: ORESTIS SEFEROGLOU / SOOC

Εδώ εντοπίζεται μια άλλη διαφοροποίηση των τοπικών εκλογικών τάσεων, στο εσωτερικό του Λεκανοπεδίου αυτή τη φορά. Η ταξικότητα της ψήφου στη Χ.Α. αντικατοπτρίζεται σταθερά στο χάσμα των ποσοστών της μεταξύ των εργατικών-λαϊκών περιοχών της Β΄ Πειραιώς ή της Δυτικής Αθήνας και των μεσοαστικών ή μεγαλοαστικών βορειοανατολικών προαστίων ή εκείνων της Παραλιακής. Στις εκλογές του 2012 τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν περίπου 8,5% έναντι 5,5%, δίνοντας μια έντονη εικόνα ταξικής διαφοροποίησης.

Παρ’ όλα αυτά, στις εκλογές του Ιανουαρίου η εικόνα αυτή αμβλύνθηκε σημαντικά, με τα ποσοστά της ΧΑ στις λαϊκές γειτονιές να υποχωρούν στα επίπεδα του 7% ή και πιο κάτω, γεγονός που ερμηνευόταν από την προαναφερθείσα διαρροή προς τον ΣΥΡΙΖΑ σε εκείνη την αναμέτρηση. Αντίθετα, στις εκλογές του Σεπτεμβρίου, τα ποσοστά της Χ.Α. παρουσίασαν άνοδο κατά μισή περίπου μονάδα στις λαϊκές γειτονιές, ενώ μειώθηκαν κατά ισοδύναμο ποσοστό στις μεσοαστικές περιοχές, επαναφέροντας την αναλογία των αντίστοιχων ποσοστών σε 7,5% προς 4,5% περίπου. Προφανώς, η αύξηση στην πρώτη περίπτωση τροφοδοτήθηκε από διαρροές του ΣΥΡΙΖΑ, ενώ η μείωση στη δεύτερη φαίνεται να ωφέλησε κατεξοχήν τη Ν.Δ.

Πώς διαμορφώνεται το προφίλ των ψηφοφόρων της ανά ηλικιακή ομάδα και επάγγελμα;

Η αύξηση της Χ.Α. στην ύπαιθρο και ειδικά στις μη αστικές περιοχές αντανακλάται και στο προφίλ των ψηφοφόρων, όπως τουλάχιστον αυτό προκύπτει από την ανάλυση του exit poll, με το ισχυρότερο ποσοστό της Χ.Α. να εμφανίζεται στους αγρότες (14%, αυξημένο κατά 4,1% σε σχέση με τον Ιανουάριο). Το δεύτερο ισχυρότερό της ποσοστό παρουσιάζεται στον χώρο των ανέργων (10,4%) που συνδέεται και με την ένδειξη της ταξικότητας που ανέφερα προηγουμένως. Παράλληλα, μια σημαντική αύξηση της επιρροής της παρατηρείται στον χώρο των ιδιωτικών υπαλλήλων (8,5% από 6,7% τον Ιανουάριο).

Τέλος, σημαντική είναι η άνοδός της στους σπουδαστές (8,6% από 5,4%), η οποία παράλληλα αντικατοπτρίζεται και στη μεταβολή της ηλικιακής της σύνθεσης. Πράγματι, από το 2014 η Χ.Α. έδειχνε να παρουσιάζει μια έντονη τάση ηλικιακής ομογενοποίησης που επαληθεύτηκε και στις εκλογές του Ιανουαρίου: στις κατηγορίες 18-34 και 55+ τα αντίστοιχα ποσοστά της ήταν 7,5% και 4,5%, αντίστοιχα. Τώρα, η αυτή η αναλογία έφτασε στο διπλάσιο (10,2% και 5%). Ωστόσο, δεν έχει προσεγγίσει τα επίπεδα των διαφορών που είχαμε παρατηρήσει το 2012 (όπου τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 13,5% προς 4%) και τα οποία έδιναν μια πρωτοφανώς νεανική εικόνα για ένα κόμμα τέτοιου εθνικού μεγέθους.

Πιθανότατα, οι παραπάνω διακυμάνσεις υποδεικνύουν ότι στο νεανικό κοινό εντοπίζεται και η σημαντικότερη κινητικότητα των ψηφοφόρων της από την μία αναμέτρηση στην άλλη. Όμως δεν πρέπει να παραβλέπεται ότι, όπως προκύπτει από την εξεργασία όλων των διαχρονικών στοιχείων, πάνω από τους μισούς σημερινούς ψηφοφόρους της Χ.Α. φαίνεται να την ψηφίζουν σταθερά σε όλες τις αναμετρήσεις από το 2012.

Ο Παναγιώτης Κουστένης είναι δρ πολιτικής επιστήμης