Αναγκαία μια Διεθνής Σύμβαση κατά της Εμπορίας (trafficking) Ανθρωπίνων Οργάνων

Σε άρθρο που δημοσιεύουν στην έγκυρη ιατρική επιθεώρηση Nancet οι Μarta López-Fraga, Beatriz Domínguez-Gil, AlexanderM Capron, Kristof Van Assche, Dominique Martin και οι Emanuele Cozzif, Francis L Delmonico (όλοι έγκριτοι επιστήμονες και ερευνητές σε πολύ γνωστά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της Ευρώπης, των ΗΠΑ και της Αυστραλίας)  επισημαίνεται η ανάγκη για την ύπαρξη μιας Διεθνούς Σύμβασης κατά της Εμπορίας (trafficking) Ανθρωπίνων Οργάνων.

  Περισσότεροι από 114 000 μεταμοσχεύσεις οργάνων πραγματοποιούνται κάθε χρόνο σε περισσότερες από 100 χώρες.  Εκτιμώντας ότι το 5-10% των μεταμοσχεύσεων νεφρού προκύπτουν από εμπορικές συναλλαγές, η ΠΟΥ έχει επανειλημμένα μιλήσει ενάντια στο παγκόσμιο «κερδοσκοπικό εμπόριο ανθρωπίνων οργάνων»,  το οποίο αμαυρώνει αυτή τη σωτήρια θεραπεία. Αν και υπάρχει νομοθεσία που απαγορεύει τις πωλήσεις οργάνων στις περισσότερες χώρες, η πρόοδος  σ’ αυτό το ευαίσθητο θέμα εμποδίζεται από την αδυναμία εφαρμογής και την απουσία ολοκληρωμένων δεσμευτικών διεθνών πράξεων για την εναρμόνιση των κανονισμών και τη βελτίωση της συνεργασίας σε διεθνικό επίπεδο.

Η σύμβαση κατά της εμπορίας ανθρώπινων οργάνων που πρόκειται να εγκριθεί σύντομα από το Συμβούλιο της Ευρώπης, μπορεί να προσφέρει μια λύση σε αυτά τα προβλήματα με τον προσδιορισμό των  ξεχωριστών δραστηριοτήτων που αποτελούν «εμπορία ανθρωπίνων οργάνων», τις οποίες τα κράτη που θα επικυρώσουν τη σύμβαση υποχρεούνται να ποινικοποιήσουν.

Η κεντρική ιδέα είναι «η παράνομη αφαίρεση οργάνων», η οποία συνίσταται από την αφαίρεση χωρίς την ελεύθερη, κατόπιν ενημέρωσης και ρητής συγκατάθεσης του ζώντος δότη, η απομάκρυνση από νεκρό δότη, εκτός από αυτήν που επιτρέπεται βάσει του εθνικού δικαίου, η  απομάκρυνση ζωτικών οργάνων από ένα ζωντανό δότη (ή τρίτο μέρος) όταν του έχει παρασχεθεί ή έχει ληφθεί οικονομικό όφελος ή ανάλογο πλεονέκτημα, ή η αφαίρεση από νεκρό δότη, όταν ένας τρίτος έχει αποκτήσει οικονομικό όφελος ή ανάλογο αντάλλαγμα.

Επιπλέον, η Σύμβαση ποινικοποιεί την χρήση, την προετοιμασία, τη συντήρηση, την αποθήκευση, τη μεταφορά, την παραλαβή, την εισαγωγή, την εξαγωγή των παράνομα ληφθέντων  οργάνων και την πρόσκληση ή την πρόσληψη των δωρητών οργάνων ή των ληπτών, όταν πραγματοποιείται για οικονομικό κέρδος ή ανάλογο οικονομικό όφελος. Η υπόσχεση, η προσφορά ή παροχή οποιουδήποτε αδικαιολόγητου πλεονεκτήματος  ή η απαίτηση και απαίτηση οποιουδήποτε αδικαιολόγητου πλεονεκτήματος από τους επαγγελματίες του τομέα της υγείας, δημόσιων υπάλληλων, ή ανθρώπων  που διευθύνουν ή εργάζονται για ιδιωτικά ιδρύματα για την παράνομη αφαίρεση οργάνων ή για τη χρήση των οργάνων που έχουν απομακρυνθεί παράνομα – όλες αυτές οι ενέργειες, επίσης, ποινικοποιούνται.

Η Σύμβαση καλεί τα κράτη να χρησιμοποιήσουν προληπτικά μέτρα, συντονίζοντας σε διεθνές επίπεδο την έρευνα και τη δίωξη (συμπεριλαμβανομένων την έκδοση κατηγορουμένων για παρόμοια αδικήματα), και την προστασία μαρτύρων και ιδίως των θυμάτων (μεταξύ άλλων και μέσω αστικών αποζημιώσεων). Η εφαρμογή θα παρακολουθείται και θα διευκολύνεται από μια επιτροπή των συμβαλλομένων μερών. Αξιοσημείωτο είναι ότι η σύμβαση έχει διεθνή εμβέλεια, διότι είναι ανοιχτή σε κάθε κράτος και δεν περιορίζεται στις 47 χώρες του Συμβουλίου των Κρατών Μελών της Ευρώπης.

Η Σύμβαση έχει ως στόχο να συμπληρώσει τις διατάξεις που περιλαμβάνονται σε άλλα διεθνή κείμενα ποινικοποίησης της εμπορίας ανθρώπων για την αφαίρεση οργάνων.

Το Πρωτόκολλο των Ηνωμένων Εθνών για την Πρόληψη, Καταστολή και Τιμωρία της Εμπορίας Ανθρώπων ορίζει την εμπορία ανθρώπων ως μια ενέργεια (όπως «η στρατολόγηση, μεταφορά, μεταβίβαση, υπόθαλψη ή παραλαβή προσώπων») που εμφανίζεται μέσω της "απειλής ή χρήσης βίας ή άλλων μορφών εξαναγκασμού, απαγωγής, απάτης, εξαπάτησης, κατάχρησης εξουσίας ή ευάλωτης θέσης ή με την προσφορά ή την αποδοχή πληρωμών ή οφελών για να επιτευχθεί η συναίνεση προσώπου που έχει τον έλεγχο άλλου προσώπου».

Μεταξύ των σκοπών που προβλέπονται από το πρωτόκολλο είναι η «αφαίρεση οργάνων». Στην Ευρώπη, η εμπορία ανθρώπων για την αφαίρεση των οργάνων περιλαμβάνεται επίσης στη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη Δράση κατά της Εμπορίας Ανθρώπων και την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2011/36/ΕΕ για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων και την προστασία των θυμάτων της.  Αυτά το νομικά εργαλεία είναι σημαντικά για την καταπολέμηση της χρήσης του ανθρώπινου σώματος ώστε να «δημιουργεί οικονομικό όφελος» - κάτι που απαγορεύεται ρητά σύμφωνα με τη Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική.

Ωστόσο, οι νομικές πράξεις που προορίζονται για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων για την αφαίρεση οργάνων παρουσίαζαν ορισμένα κενά, επειδή μερικές φορές οι τρεις συνιστώσες του προβλήματος αυτού (δράση, μέσα και σκοπός) είναι δύσκολο να αποδειχθούν. Η απόδειξη για τη  χρησιμοποίηση παράνομων μέσων μπορεί να είναι προβληματική, δεδομένου ότι η βία ή απάτη δεν χρησιμοποιείται πάντα και η «κατάχρηση της ευάλωτης θέσης» κάποιου είναι κάπως «θολή» έννοια. Ομοίως, όταν οι πωλητές αναλαμβάνουν την πρωτοβουλία, επικοινωνώντας με τους ενδεχόμενους δικαιούχους ή μεσάζοντες, οι εισαγγελείς καλούνται να αγωνιστούν για να αποδείξουν ότι το άτομο είναι θύμα εμπορίας, ακόμη και αν ο πωλητής οδηγήθηκε να ενεργήσει από τη φτώχεια ή άλλε εξίσου πιεστικές ανάγκες. Επιπλέον, η εμπορία ανθρώπων για την αφαίρεση των οργάνων δεν περιλαμβάνει τις εμπορικές συναλλαγές που αφορούν τα όργανα από θανόντα, ούτε την εκτροπή νομότυπα αποκτημένων οργάνων για παράνομη χρήση από τους γιατρούς που παρέχουν υπηρεσίες μεταμόσχευσης σε ασθενείς οι οποίοι δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για να τα λάβουν στο πλαίσιο των εθνικών προγραμμάτων ή σε εγκαταστάσεις που εξυπηρετούν τους λεγόμενους  «τουρίστες» για μεταμόσχευση.

Η νέα σύμβαση καλύπτει αυτά τα κενά. Παρέχει μια σαφή βάση για τη δίωξη των διαμεσολαβητών, των μεσαζόντων ακόμη και αν τα μέσα που χρησιμοποιούν δεν ισοδυναμούν με την εμπορία ανθρώπων. Ποινικοποιεί τόσο τη δράση από  διεφθαρμένους αξιωματούχους οι οποίοι κάνουν κατάχρηση της θέσης τους εντός του συστήματος δωρεάς οργάνων και των επαγγελματιών του τομέα της υγείας και άλλων που συντελούν στην απομάκρυνση, τη μεταφορά, ή τη χρησιμοποίηση ενός οργάνου, εφόσον γνωρίζουν ότι ο δότης δεν έχει δώσει έγκυρη συγκατάθεση ή του προσφέρθηκε πληρωμή. Οι γιατροί έχουν, επίσης, ευθύνη – με βάση  τη Σύμβαση για την αφαίρεση οργάνων από νεκρούς δότες όταν γνωρίζουν ότι δεν δόθηκε έγκυρη άδεια ή ότι προσφέρθηκε πληρωμή ώστε να λάβουν την άδεια από την οικογένεια.

Σύμφωνα με τη νέα σύμβαση, τα κράτη μπορούν να επιλέξουν να μην ασκήσουν δίωξη σε παραλήπτες που έχουν αγοράσει ένα όργανο, αν και οι παραλήπτες θα είναι υπεύθυνοι σύμφωνα με τις διατάξεις σχετικά με την εμπορία ανθρώπων με σκοπό την αφαίρεση οργάνων, αν γνώριζαν ότι το όργανο προήλθε από ένα θύμα εμπορίας ανθρώπων. Οι άνθρωποι που πωλούν ένα όργανο τους σε συνθήκες  εμπορίας (trafficking) ανθρώπων με σκοπό την αφαίρεση οργάνων, δικαιούνται προστασία ως θύματα. Αν δεν εμπλέκεται η εμπορία ανθρώπων, τα κράτη μπορούν να επιλέξουν τη δίωξη των πωλητών στο πλαίσιο της σύμβασης.

Εν κατακλείδι, η Σύμβαση είναι μια δημιουργική διεθνής νομική πράξη η οποία για πρώτη φορά αγγίζει τις παράνομες πρακτικές για μεταμοσχεύσεις  που διαφεύγουν τη δίωξη μέχρι σήμερα. Με την αμοιβαία συμπλήρωση, η σύμβαση για την εμπορία ανθρωπίνων οργάνων και τα νομικά εργαλεία για την εμπορία ανθρώπων με σκοπό την αφαίρεση οργάνων, παρέχουν ένα ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο για την πρόληψη και τον αγώνα ενάντια στις δραστηριότητες που παραβιάζουν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα στο κρίσιμο θέμα των μεταμοσχεύσεων.

Το παγκόσμιο πρόβλημα της εμπορίας οργάνων μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με συντονισμένη δράση σε παγκόσμιο επίπεδο. Ως εκ τούτου, καλούμε όλες τις χώρες να γίνει γρήγορα συμβαλλόμενα μέρη της Σύμβασης, τονίζουν οι επιστήμονες που υπογράφουν το άρθρο.

Επειδή θεωρούμε ότι το θέμα είναι ιδιαίτερα κρίσιμο και για τη χώρα μας  - όπου έχουν καταγραφεί πολλά κρούσματα σε ανάλογες περιπτώσεις – δημοσιεύσαμε το παραπάνω άρθρο του Lancet.