Η Ελλάδα είναι ώριμη για ριζικές αλλαγές - ένα ενδιαφέρον άρθρο του καθηγητή Κώστα Δουζίνα στον Guardian

Τα  τελευταία δρακόντεια μέτρα λιτότητας που επιβλήθηκαν στον ελληνικό λαό μπορεί να γίνουν ο καταλύτης που θα προκαλέσει το τέλος του παλαιού συστήματος, υπογραμμίζει ο γνωστός καθηγητής και φιλόσοφος, Κώστας Δουζίνας*, στο άρθρο του στη βρετανική εφημερίδα Guardian.

 To παρουσιάζουμε στα πλαίσια του διαλόγου για τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις στη χώρα μας.

«Το πέρασμα της τρίτης και πιο δρακόντειας δόσης των μέτρων λιτότητας από το ελληνικό κοινοβούλιο την Τετάρτη ήταν μια πύρρειος νίκη. Σηματοδοτεί την αρχή του τέλους της κυβέρνησης συνασπισμού και προσφέρει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της ακροτελεύτιας παρακμής  ενός συστήματος εξουσίας. Τα σημάδια βρίσκονται  παντού.

 Η διαδικασία που ακολουθήθηκε κατά τη διάρκεια της κοινοβουλευτικής συζήτησης παραβίασε  τόσο το κράτος δικαίου όσο και τη δημοκρατία. Η ρήτρα  ενός νομοσχεδίου που ενσωμάτωνε ένα μεγάλο αριθμό  ασύνδετων μέτρων και που ανερχόταν σε αρκετές εκατοντάδες σελίδες, αλλά δόθηκε στους βουλευτές μόνο μια ημέρα πριν από τη συζήτηση, καθιστούσε τη  λεπτομερή συζήτηση αδύνατη. Νέα μέτρα προστέθηκαν, ένα εκ των οποίων, που αφαιρούσε  από το κοινοβούλιο τον ανεξάρτητο έλεγχο της λειτουργίας του, δημιούργησε μια τέτοια αντίδραση που η κυβέρνηση αναγκάστηκε να το αποσύρει αμέσως.

Το νομοσχέδιο εισάγει νέες περικοπές δαπανών, φορολογικές αυξήσεις, «μεταρρυθμίσεις», στην εκπαίδευση και την κοινωνική ασφάλιση,  επιθέσεις στην εργασία και τα δικαιώματα των συνδικαλιστικών οργανώσεων, καθώς και διάφορες άσχετες διατάξεις. Μια σειρά μέτρων στο νομοσχέδιο κρίθηκαν αντισυνταγματικά  από το Άρειο Πάγο (το ανώτατο δικαστήριο), το Ελεγκτικό Συμβούλιο και τη Νομική Υπηρεσία του Κοινοβουλίου. Η ενσωμάτωσή τους σε ένα ενιαίο άρθρο είχε στόχο να μετατρέψει την υπερψήφισή του σε μια  ευκαιρία για ψήφο εμπιστοσύνης και να αποτρέψει τους βουλευτές της κυβερνητικής πλειοψηφίας  να απορρίψουν  τμήματα του νομοσχεδίου. Σύμφωνα με τη διαδικασία γκιλοτίνα, η συζήτηση περιορίστηκε σε 10 ώρες και κυριαρχήθηκε από τους  αρχηγούς και τους εκπρόσωπους  των κομμάτων, ενώ στέρησε το πολιτικό δικαίωμα στους άλλους βουλευτές να εκφραστούν. Αυτό δείχνει την περιφρόνηση της κυβέρνησης προς το κοινοβούλιο και το  δημοκρατικό διάλογο. Ακόμα η Δημοκρατική Αριστερά, ο μικρότερος εταίρος στην κυβέρνηση συνασπισμού, απείχε από την ψηφοφορία ενώ επτά βουλευτές του ΠΑΣΟΚ και της Νέας Δημοκρατίας καταψήφισαν ή απείχαν,  περιορίζοντας την κυβερνητική πλειοψηφία από τις 29 έδρες σε τρεις.

 Οι νέες περικοπές σε μισθούς και συντάξεις έρχονται να προστεθούν πάνω στο 40% των μειώσεων που ήδη έχουν επιβληθεί.  Η Ελλάδα γνώρισε μια συρρίκνωση κατά 24% του ΑΕΠ σε διάστημα πέντε ετών, με την ανεργία να ανέρχεται στο 25,5% και την ανεργία των νέων στο 55% , το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη. Μια ανθρωπιστική κρίση έχει ακολουθήσει, με την έλλειψη στέγης, τις ψυχικές ασθένειες και τις αυτοκτονίες σε πρωτοφανή επίπεδα. Τα νοσοκομεία δεν μπορούν να λειτουργήσουν εξαιτίας της έλλειψης βασικών φαρμάκων, τα σχολεία δεν έχουν βιβλία ή καύσιμα για θέρμανση, οι άνθρωποι αδειάζουν τους κάδους απορριμμάτων για να βρουν φαγητό. Οι διάφορες λίστες των πιθανών φοροφυγάδων, πολλοί από τους οποίους είναι  υποστηρικτές των παραδοσιακών κομμάτων, εξαφανίζονται στα συρτάρια των ελίτ. Οι πολιτικοί και οι πλούσιοι φοροφυγάδες απολαμβάνουν μόνιμη ασυλία, ενώ διώκονται οι δημοσιογράφοι που τους αποκαλύπτουν.  Η ελληνική κοινωνία καταρρέει μπροστά στα μάτια μας και η νεοναζιστική Χρυσή Αυγή αυξάνεται μέσα από τις στάχτες.

Σύμφωνα με τον Σίγκμουντ Φρόιντ, το υπερεγώ θέτει στο εγώ απαιτήσεις που είναι αδύνατον να πραγματοποιηθούν και τις διατηρεί αυξανόμενες, αν ο εαυτός υπακούει. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στην Ελλάδα. Η τρόικα και τα μέτρα της κυβέρνησης έχουν ένα σαδιστικό χαρακτήρα. Ισχυρίζονται ότι η λιτότητα και η εσωτερική υποτίμηση θα οδηγήσει στην ανάπτυξη. Ωστόσο, τα αποτελέσματα δείχνουν ακριβώς το αντίθετο. Τον Απρίλιο του 2010, το ΔΝΤ προέβλεψε ότι η λιτότητα στην Ελλάδα θα οδηγήσει σε ανάπτυξη -1% το 2011 ενώ θα προχωρήσει σε σταθερή ανάπτυξη το 2012. Τον Απρίλιο του 2011, άλλαξε τις προβλέψεις της για το έτος μιλώντας για -3%  ανάπτυξη. Αποδείχθηκε  τελικά ότι σημειώθηκε -7%. Το Απρίλιο του 2012, το ΔΝΤ προέβλεψε -4,7% για το έτος . Οι περισσότεροι οικονομολόγοι προβλέπουν τώρα -7% ή  ακόμη περισσότερο.

Δεν χρειάζεται μεγάλη εμπειρία για να εξηγήσει κανείς αυτή την αξιοθρήνητη αποτυχία. Οι περικοπές των δημοσίων  δαπανών και οι αυξήσεις φόρων κατά τη διάρκεια μιας βαθιάς ύφεσης μειώνει τη ζήτηση, οδηγεί στην αύξηση της ανεργίας και σταματά την ανάπτυξη. Η επιβράδυνση μειώνει τα φορολογικά έσοδα και αυξάνει τις δαπάνες για την ανεργία και άλλες παροχές. Οι δημοσιονομικοί στόχοι αποτυγχάνουν και νέα μέτρα λιτότητας απαιτούνται για να καλυφθεί το συνεχώς αυξανόμενο χάσμα. Τα μέτρα λιτότητας δεν σχετίζονται με τη δημοσιονομική πειθαρχία, αλλά αφορούν την μετατροπή της Ελλάδας σε μια αδύναμη χώρα υπό ξένη υπαγόρευση. Εάν το ΔΝΤ και οι οικονομολόγοι της κυβέρνησης ήταν πρωτοετείς φοιτητές θα είχαν αποτύχει στις εξετάσεις τους. Δυστυχώς, οι προσταγές τους οδηγούν σε αποτυχία και καταστροφή εκατομμύρια ζωές.

Όταν ένα σύστημα εξουσίας γίνεται ιστορικά ξεπερασμένο ακολουθεί  ριζική αλλαγή. Το παλαιό καθεστώς, όμως,  μπορεί να επιβιώσει για ένα διάστημα  και ακόμη και να καθυστερήσει το «πνεύμα» της ιστορίας.  Η ριζική αλλαγή απαιτεί τρία στοιχεία. Ισχυρή λαϊκή επιθυμία, ένα πολιτικό παράγοντα έτοιμο να κατακτήσει  την εξουσία και, τέλος, έναν καταλύτη, ο οποίος να συνδυάζει τα άλλα δύο και που θα δώσει στο ετοιμοθάνατο σύστημα εξουσίας την τελική ώθηση. Στην Ελλάδα, τα τρία στοιχεία είναι παρόντα. Η βούληση για αλλαγή ήταν εμφανής στις αντιστάσεις και τις καταλήψεις του προηγούμενου έτους και κατά τις πρόσφατες απεργίες και διαδηλώσεις. Το κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ, που θεωρείται από πολλούς ως παράγοντας αλλαγής, ζητάει εκλογές. Σε μια συμβολική κίνηση, οι βουλευτές  του ΣΥΡΙΖΑ αποχώρησαν από το κοινοβούλιο την Τετάρτη και εντάχθηκαν στο συλλαλητήριο στην πλατεία Συντάγματος. Τα  καταστροφικά μέτρα λιτότητας έχουν γίνει ο καταλύτης για την αλλαγή του σαραντάχρονου συστήματος εξουσίας που  έχουν γονατίσει τη χώρα.

Ο αριθμός των βουλευτών που στηρίζει τα μέτρα της κυβέρνησης βάσει της αρχής ότι «οι γαλοπούλες δεν ψηφίζουν για πρόωρα Χριστούγεννα»  γρήγορα μειώνεται. Ο συνδυασμός της ισχυρής κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης, η κοινωνική κινητοποίηση και η διάσπαση των μικρότερων κομμάτων  του κυβερνητικού συνασπισμού θα επιβάλει σύντομα εκλογές και την αλλαγή.

  Μια αίσθηση  deja vu χρωματίζει τις εξελίξεις. Η κατάρρευση της κυβέρνησης του Γιώργου Παπανδρέου  ξεκίνησε πέρυσι με τον ίδιο τρόπο. Η πρώτη λιτότητα εγκρίθηκε από το ΠΑΣΟΚ που κυριαρχούσε στο κοινοβούλιο τον Ιούνιο του 2011 με την αποσκίρτηση λίγων βουλευτών και με τεράστια συλλαλητήρια και σύννεφα δακρυγόνων στο Σύνταγμα. Ο πρωθυπουργός, Αντώνης Σαμαράς, ο οποίος είχε ψηφίσει εναντίον των μέτρων  λιτότητας νωρίτερα, τώρα βρίσκει τον εαυτό του στα ίχνη του Παπανδρέου. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο Χέγκελ, η ιστορία επαναλαμβάνεται, επειδή η  ριζική αλλαγή απαιτεί δύο προσπάθειες για να πετύχει. Στην  περίπτωση αυτή, η επανάληψη δεν θα είναι μια φάρσα, αλλά μια τεράστια ανακούφιση.

*Ο Κώστας Δουζίνας είναι καθηγητής Δικαίου και Διευθυντής στο Birkbeck Institute for the Humanities at Birkbeck, University of London. Είναι γνωστός για το έργο του σχετικά με τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, την Αισθητική, τη Μεταμοντέρνα Νομική Θεωρία και την Πολιτική Φιλοσοφία.