Σε διαρκή ένταση η κατάσταση στην Ουκρανία - αντιπαράθεση Δύσης - Ρωσίας και ο ρόλος των ακροδεξιών

Τις τελευταίες μέρες ζούμε τα δραματικά γεγονότα στην Ουκρανία που απειλούν και την ενότητα αυτής της χώρας.

Και που συνδέονται με τα ζητήματα της παγκόσμιας στρατηγικής και οικονομικής αντιπαράθεσης για τον έλεγχο βασικών χώρων και πηγών ενέργειας.

Στο βάθος αυτών των εξελίξεων μπορεί να διαγράφεται η απόπειρα επαναχάραξης του παγκόσμιου χάρτη.

Και όπου οι βασικοί στρατηγικοί παίχτες – Ρωσία, ΗΠΑ και Γερμανία – σ’ αυτή τη φάση – αναμετρώνται πάνω στο έδαφος της Ουκρανίας.

Υπάρχουν και ορισμένα «γραφικά» στοιχεία – θα μπορούσαμε να τα χαρακτηρίσουμε έτσι, αν δεν συντελούνταν τα τραγικά γεγονότα του τελευταίου μήνα.

Όπως οι δηλώσεις του προέδρου Ομπάμα ότι η Ρωσία «βρίσκεται στη λάθος πλευρά της ιστορίας» και ότι «παραβιάζει τις αρχές του διεθνούς δικαίου».

Μιλά γι’ αυτό ο ηγέτης της υπερδύναμης που έχει καταπατήσει τις τελευταίες δεκαετίες κάθε έννοια διεθνούς δικαίου – εισβολή στο Ιράκ, πόλεμος στο Αφγανιστάν κλπ.

Ενώ συναντάμε για μια ακόμη φορά τα κροκοδείλια δάκρυα της Δύσης που κατά τα άλλα δεν δείχνει να στεναχωριέται ιδιαίτερα για τη δράση και τη συμμετοχή των νεοναζιστών ακροδεξιών εθνικιστών στη νέα ουκρανική κυβέρνηση.

Ακροδεξιών εθνικιστών και νεοναζιστών που ούτε η ελληνική κυβέρνηση τολμά να καταγγείλει ανοικτά παρόλο που απειλούν και την ελληνική μειονότητα στην Ουκρανία.

Η Ρωσία υποστηρίζει ότι ενεργεί στην Ουκρανία για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πολιτών της.

Αλλά τι επιχειρήματα έχει στη διάθεσή της για την αποστολή στρατευμάτων στη Κριμαία;

Οι ιστορικοί δεσμοί της με τη χερσόνησο πηγαίνουν πίσω στη Μεγάλη Αικατερίνη τον 18ο αιώνα, όταν η Ρωσία κατέλαβε τη νότια Ουκρανία και την Κριμαία και τις απέσπασε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το 1954, η Κριμαία δόθηκε στην Ουκρανία ως «δώρο» από τον σοβιετικό ηγέτη, Νικήτα Χρουστσόφ, ο οποίος ήταν ο ίδιος ουκρανικής καταγωγής. Μόλις 10 χρόνια νωρίτερα, ο Ιωσήφ Στάλιν είχε απελάσει ολόκληρο τον πληθυσμό Τατάρων της Κριμαίας, περίπου 300.000 ανθρώπους, με τον ισχυρισμό για  συνεργασία με τη Γερμανία του Χίτλερ.

Όταν η Ουκρανία έγινε ανεξάρτητο κράτος το 1991, ο Ρώσος Πρόεδρος Μπόρις Γέλτσιν συμφώνησε ότι η Κριμαία θα μπορούσε να παραμείνει στην Ουκρανία, με τον στόλο της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα να παραμένει στη βάση της  Σεβαστούπολης με μίσθωση η οποία τα τελευταία χρόνια επεκτάθηκε μέχρι το 2042.

Υπάρχει νομική βάση για τις ενέργειες της Ρωσίας στην περιοχή;

Σύμφωνα με το Μνημόνιο της  Βουδαπέστης του 1994, οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Ουκρανία και το Ηνωμένο Βασίλειο συμφώνησαν να μην απειλήσουν ή να κάνουν χρήση βίας εναντίον της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας της Ουκρανίας. Δεσμεύτηκαν, επίσης να μην χρησιμοποιήσουν οικονομικό καταναγκασμό για να υποτάξουν την Ουκρανία στα δικά τους συμφέροντα.

Η Ρωσία υποστηρίζει ότι η απόφασή της να στείλει στρατεύματα στην Ουκρανία είναι αναγκαία για την προστασία των Ρώσων πολιτών που βρίσκονται εκεί.

Υπάρχει μια εθνική πλειοψηφία στην ρωσική αυτόνομη δημοκρατία της Κριμαίας. Ο ρωσικός στόλο της Μαύρης Θάλασσας έχει βάση στη Σεβαστούπολη, όπου μεγάλο μέρος του πληθυσμού έχουν ρωσικά διαβατήρια. Αλλά οι ΗΠΑ επιμένουν ότι δεν υπάρχει νομική βάση για τη ρωσική κίνηση, κατηγορώντας τη Μόσχα, ότι ενεργεί μονομερώς κατά παράβαση της δέσμευσής της για την ακεραιότητα της Ουκρανίας. Με τις ΗΠΑ συντάσσεται, φυσικά, η ομάδα G7 των πιο ισχυρών οικονομικά κρατών.

Σύμφωνα με τους όρους της συμφωνίας της για την Ουκρανία, η Ρωσία έχει το δικαίωμα να έχει 25.000 στρατιώτες στη χερσόνησο και σήμερα 16.000 έχουν αναπτυχθεί στην περιοχή.

Έτσι ποια είναι η απάντηση της Ρωσίας;

Αρχικά, η Ρωσία αρνήθηκε ότι παραβίασε τη συμφωνία της Βουδαπέστης. Αλλά η Μόσχα υποστηρίζει ότι  τώρα η κατάσταση συνεχίζει να επιδεινώνεται στην Ουκρανία μετά την κατάληψη της εξουσίας από «ριζοσπάστες εξτρεμιστές», απειλώντας τις ζωές και την ασφάλεια των κατοίκων στην Κριμαία και σε άλλες νοτιοανατολικές περιοχές. Υπενθυμίζει επίσης το "ποδοπάτημα" από  της νέα κυβέρνηση της συμφωνίας της 21ης Φεβρουαρίου που υπογράφηκε από τον ανατραπέντα πρόεδρο, Βίκτορ Γιανουκόβιτς  και την αντιπολίτευση.

Όταν ο πρόεδρος εγκατέλειψε το Κίεβο, η αντιπολίτευση κινήθηκε για να καλύψει το κενό εξουσίας. Αλλά νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσουν την κρίση, οι δύο πλευρές προχώρησαν σε μια συμφωνία για να αποκαταστήσουν το σύνταγμα του 2004 και να μειώσουν τις εξουσίες του προέδρου. Η εν λόγω συμφωνία υπεγράφη από τον κ. Γιανουκόβιτς και τους ηγέτες της αντιπολίτευσης, καθώς και από τρεις υπουργούς Εξωτερικών της ΕΕ. Δεν είναι σαφές εάν υπεγράφη ποτέ από  τη ρωσική πλευρά.

Τι γίνεται με το ρόλο των «ριζοσπαστών εξτρεμιστών»;

Η Μόσχα δήλωνε τακτικά ότι οι διαμαρτυρίες στην πλατεία Ανεξαρτησίας του Κιέβου ήταν αντικείμενο καπηλείας από την άκρα δεξιά, που επεδίωκε από τότε να πάρει την εξουσία σε μια νέα κυβέρνηση που θα περιλάμβανε «απροκάλυπτα ναζιστές». Δύο ομάδες, ο Δεξιός Τομέας και η Svoboda (Ελευθερία), συχνά αναφέρονται ότι έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στις ταραχές και τώρα κατέχουν καίριες θέσεις στην προσωρινή κυβέρνηση. Υπάρχουν, επίσης, από τις δυνάμεις αυτές συχνές αναφορές στον εθνικιστή ουκρανό, Stepan Bandera, ο οποίος θεωρείται ως ήρωας κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου από ορισμένους, ενώ κατηγορείται από τους άλλους ότι ήταν  συνεργάτης των Ναζί που συνδέεται με τις σφαγές Εβραίων και Πολωνών στην Ουκρανία.

Η ακροδεξιά ήταν μειοψηφικό στοιχείο στις διαδηλώσεις που προσέλκυσαν τη στήριξη από μεγάλο τμήμα του πληθυσμού στο Κίεβο και άλλες πόλεις. Εμπλέκονταν, όμως, συχνά στις πιο βίαιες αντιπαραθέσεις ενώ και εθνικιστικά σύμβολα ήταν συχνά ορατά στην πλατεία Ανεξαρτησίας.

Το εθνικιστικό κόμμα, Svoboda (Ελευθερία) διαθέτει τέσσερις θέσεις στη νέα κυβέρνηση.  Ο Oleksandr Sych είναι αναπληρωτής πρωθυπουργός και ο Oleh Makhnitsky ορίστηκε ως γενικός εισαγγελέας. Κατέχει, επίσης, τα υπουργεία γεωργίας και περιβάλλοντος, αλλά ο αρχηγός της, ο οποίος έχει κατηγορηθεί για αντισημιτισμό, δεν συμμετέχει στην κυβέρνηση.

 Ένας από τους βασικούς επικεφαλής των διαδηλώσεων, ο  Αντρέι Parubiy έχει οριστεί πρόεδρος του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (NSC). Ένα από τους συνιδρυτές της Svoboda που χαρακτηρίζεται από τις εξτρεμιστικές θέσεις του ανατραπέντος προέδρου, και ένας από τους συνεργάτες του Parubiy στο NSC είναι οDmytro Yarosh, ο επικεφαλής της ακροδεξιάς παραστρατιωτικής ομάδας Δεξιός Τομέας.

Έτσι, υπάρχουν θεμελιώδεις διαφορές ανάμεσα στη Δύση – ΗΠΑ και Γερμανία κυρίως – και τη Ρωσία πάνω στο χαρακτήρα της νέας κυβέρνησης και το ρόλο των ακροδεξιών έως και χιτλερικών στοιχείων.

Για τα οποία ελάχιστος λόγος γίνεται στα δυτικά μέσα ενημέρωσης.

Όπως και για το ρόλο των δυτικών μυστικών υπηρεσιών στην ενίσχυσή τους και καθ’ όλη τη διάρκεια των ταραχών.

Τόσο η Ρωσία όσο και η Δύση υποστηρίζουν ότι θέλουν μια ειρηνική επίλυση, αλλά είναι διαμετρικά αντίθετες στο θεμελιώδες ερώτημα για ποια είναι η νόμιμη εξουσία στην Ουκρανία.

Οι δυτικές δυνάμεις δέχονται τη νέα προσωρινή κυβέρνηση στο Κίεβο, που, όπως αναφέρουν, εγκρίθηκε από το ουκρανικό κοινοβούλιο.

Η Ρωσία, αντιθέτως, υποστηρίζει  ότι το Κίεβο είναι στα χέρια μιας παράνομης κυβέρνησης από «ακροδεξιούς εξτρεμιστές» με «ξενοφοβικές, αντισημιτικές και νεοφασιστικές» απόψεις, η οποία έχει επιβληθεί ως το αποτέλεσμα ενός "νεοφασιστικού πραξικοπήματος", που καθαίρεσε τον πρόεδρο Βίκτορ Γιανουκόβιτς παράνομα.

Ο  Πούτιν επιθυμεί η Δύση και το Κίεβο να δεχτούν τη συμφωνία που υπεγράφη με τον Βίκτορ Γιανουκόβιτς στις 21 Φεβρουαρίου για συνομιλίες σχετικά με τη συνταγματική μεταρρύθμιση που ικανοποιούσαν τις απαιτήσεις όλων των κομμάτων και των περιφερειών - μεταρρυθμίσεις που θα μπορούσαν να μετατρέψουν την Ουκρανία σε μια ομοσπονδία, με μεγαλύτερη αυτοδιάθεση των ρωσόφωνων περιοχών και της Κριμαίας.

Αλλά αυτό θα σήμαινε ουσιαστικά αναγνώριση ότι ο κ. Γιανουκόβιτς εξακολουθεί να είναι πρόεδρος και ότι συνεπώς η νέα ουκρανική κυβέρνηση είναι παράνομη.

Η Δύση δεν πρόκειται, φυσικά, να συμφωνήσει σε αυτό.

Είναι η κυβέρνηση αντι-ρωσική;

Μέρος του προβλήματος είναι ότι η κυβέρνηση που ορκίστηκε την περασμένη εβδομάδα, έχει ελάχιστη σχέση με το ρωσόφιλο πληθυσμό που ζει στα  ανατολικά της Ουκρανίας. Μία από τις πρώτες πράξεις της ήταν να καταργήσει το νόμο 2012 που αναγνώριζε τη ρωσική ως επίσημη τοπική γλώσσα. Η απόφαση επικρίθηκε ευρέως σε όλη την Ουκρανία.

Βρίσκονται οι Ρώσοι πολίτες σε κίνδυνο στην Κριμαία;

Την περασμένη εβδομάδα, υπήρξαν ταραχές στην πρωτεύουσα της Κριμαίας, τη Συμφερούπολη, όταν οι υπέρ της Μόσχας διαδηλωτές και οι υποστηρικτές των νέων ηγετών της Ουκρανίας αντιμετώπισαν ο ένας τον άλλο έξω από το κτίριο του τοπικού κοινοβουλίου. Μετά τις αναφορές αυτές προέκυψε η κατάληψη θέσεων από τα ρωσικά στρατεύματα σε όλη την Κριμαία, ενώ η Μόσχα κατηγόρησε το Κίεβο για την αποστολή ενόπλων ανδρών που είχαν στόχο να αποσταθεροποιήσουν τη χερσόνησο.

Μήπως η Κριμαία δημιουργήσει προηγούμενο για άλλες πόλεις της Ουκρανίας;

Οι συνθήκες στις ανατολικές πόλεις της Ουκρανίας, το Ντόνετσκ και το Χάρκοβο είναι συγκρίσιμες με την κατάσταση στην Κριμαία. Υπήρξαν φιλορωσικές διαδηλώσεις σε δύο κυρίως ρωσόφωνες πόλεις.

Ανταποκριτές περιέγραψαν πως οι διαδηλωτές φώναζαν στο Ντόνετσκ, «Πούτιν, έλα». Τα ρωσικά στρατεύματα σταθμεύουν πέρα από τα σύνορα και ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν έχει μιλήσει για την αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων  «στο έδαφος της Ουκρανίας» χωρίς να διευκρινίζεται πού.

Σε σημερινή συνέντευξη τύπου ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, υποστήριξε ότι δεν υπάρχει καμία ανάγκη να στείλει ακόμη τα ρωσικά στρατεύματα στην Ουκρανία, αλλά δεν έχει αποκλειστεί κάτι τέτοιο.

Η Ρωσία διατηρεί το δικαίωμα να χρησιμοποιήσει "όλα τα μέσα" για να προστατεύσει τους πολίτες της Ουκρανίας, είπε στη συνέντευξη Τύπου.

 Τα ρωσικά και ουκρανικά στρατεύματα στην Κριμαία βρίσκονται σε μια τεταμένη στάση αναμονής.

Ο Πούτιν χαρακτήρισε την ανατροπή του προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς στην πρωτεύουσα Κίεβο ως ένα «αντι-συνταγματικό πραξικόπημα και ένοπλη κατάληψη της εξουσίας».

 Υποστήριξε ότι ένοπλοι «μαχητές» βύθισαν τη χώρα σε «χάος». Είπε, επίσης, ότι Ουκρανοί "εθνικιστές" και "αντισημίτες" βρίσκονται  στους δρόμους του Κιέβου και σε άλλες πόλεις.

Ο Γιανουκόβιτς είχε συμφωνήσει σε όλα όσα η αντιπολίτευση ήθελε, υποστήριξε ο  Πούτιν. Επέμεινε ότι είναι ακόμη ο νόμιμος πρόεδρος. Υπάρχουν μόνο τρία νομικά μέσα για να καταργηθεί ένας πρόεδρος, είπε: ο θάνατος, η παραίτηση ή η υπερψήφιση μομφής από το κοινοβούλιο.

Είναι προφανές ότι στο «μέτωπο» της Ουκρανίας θα δούμε πολλά ακόμη επεισόδια με κλιμακούμενη και μεταβαλλόμενη ένταση.