“Ο Ρατσισμός δεν είναι μόνο ένα γόνατο στο λαιμό”! Μια δήλωση / διακήρυξη από τους Scholars for Social Justice

“Ο Ρατσισμός δεν είναι μόνο ένα γόνατο στο λαιμό”!

 Δανειστήκαμε το παρακάτω κείμενο από την Boston review στις  8/6/2020 

Αποτελεί μια δήλωση / διακήρυξη  εκ μέρους των Scholars for Social Justice ⁽¹⁾, ακαδημαϊκών και μελετητών από τις ΗΠΑ  που κρατούν μια κριτική στάση απέναντι στο πολιτικό σύστημα και εκφράζουν θετική γνώμη και συμπαράσταση στα σύγχρονα κινήματα.

 Φυσικά δεν είναι απαραίτητο να συμφωνούν όλοι με το σύνολο των τοποθετήσεων τους.

  Το παρουσιάζουμε θέλοντας να δείξουμε την πολυμορφία των απόψεων που υπάρχουν στην άλλη όχθη του Ατλαντικού. Άλλωστε και η ίδια η κοινωνία των ΗΠΑ είναι εξαιρετικά σύνθετη και πλούσια σε φωνές εξαιρετικά ή και διαμετρικά αντίθετες μεταξύ τους.

  Επιλέξαμε το συγκεκριμένο κείμενο γιατί παρουσιάζει ορισμένες απόψεις από την οπτική των κινημάτων και  επίσης απόψεις που δεν  ακούγονται συνήθως στα mainstream μίντια.

Εμείς κρατάμε  την χαρακτηριστική φράση  “Ο Ρατσισμός δεν είναι μόνο ένα γόνατο στο λαιμό”! – που θέλει να δείξει τις βαθιές ρίζες και τις πολλαπλές διαστάσεις του  ρατσιστικού φαινομένου.

Όπως και το  ακροτελεύτιο ερώτημα:

Ποιες είναι -άραγε – οι  δυνατότητες και οι πιθανότητες για ένα πιο δίκαιο μέλλον;

The Fire This Time

Μια δήλωση / διακήρυξη από τους Scholars for Social Justice

ROBYN C. SPENCER* , LEITH MULLINGS** , PREMILLA NADASEN***

  Στα τέλη Μαΐου οι δρόμοι που άδειασαν από τον COVID-19 γέμισαν  με διαδηλωτές σε περισσότερες από 700 πόλεις και κωμοπόλεις των ΗΠΑ . Απαιτούν δικαιοσύνη μετά από ένα νέο κύμα κρατικής βίας εναντίον των μαύρων - ιδίως μετά τις βάναυσες δολοφονίες των George Floyd, Breonna Taylor, Tony McDade και Ahmaud Arbery - που  παρουσιάζουν ενοχλητική ομοιότητα με  τις δολοφονίες από την αστυνομία του Eric Garner, της Aiyanna Stanely-Jones  και πολλών άλλων μαύρων Αμερικανών. Ήταν μητέρες, πατέρες, κόρες και γιοι, που άφησαν πίσω τους θλιμμένους φίλους και μέλη της οικογένειας τους καθώς και μια συλλογική αίσθηση οργής. Η αναποτελεσματική, δολοφονική και στρατιωτική αντίδραση της κυβέρνησης Τραμπ στην εξέγερση  χρησίμευσε μόνο για την αύξηση της κρίσης.

  

  Τα συναισθήματα είναι έντονα σε ένα έθνος που ήδη πενθεί έναν αριθμό θανάτων  από τον COVID-19 που ξεπερνά τις 108.000. Η πανδημία έχει προκαλέσει δυσανάλογες απώλειες  σε ζωές  μαύρων και Λατίνων  και ώθησε τους χαμηλόμισθους ακόμη περισσότερο στο περιθώριο όπου τόσοι πολλοί αντιμετωπίζουν ένα αβέβαιο οικονομικό μέλλον. Οι άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους για να εκφράσουν τον θυμό τους και να απαιτήσουν συστημική αλλαγή. Τα συνθήματα Black Lives Matter, Justice for George, Say Her Name και I Can't Breathe έχουν γίνει παγκόσμιες κραυγές, καθώς η διαμαρτυρία έχει εξαπλωθεί σε Ευρώπη, Αφρική και Νότια Αμερική.

  Ο ρατσισμός, όμως, δεν μοιάζει μόνο με ένα γόνατο στο λαιμό. Οι πυρκαγιές που καίγονται στους δρόμους των ΗΠΑ είναι συμβολικές των πυρκαγιών που σιγοκαίνε εδώ και αρκετό καιρό. Τα θεμέλια και το οικοδόμημα του φυλετικού καπιταλισμού παράγουν και αναπαράγουν τεράστιες φυλετικές ανισότητες όσον αφορά τον πλούτο, το εισόδημα, τις ευκαιρίες εργασίας, την εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη. Πράγματι, ο πλούτος των Ηνωμένων Πολιτειών βασίστηκε σε μια μακρά ιστορία λεηλασίας της γης, της εργασίας και της ζωής των διάφορων φυλετικών ομάδων. Πολλά από τα πιο διάσημα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στα οποία εκπαιδεύτηκαμε επωφελήθηκαν από τη συμμετοχή τους στο σύστημα της δουλείας και τη συνεχιζόμενη εκμετάλλευση της μαύρης εργασίας στα χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου.

 Οι μαύροι άνθρωποι που κατάφεραν να κερδίσουν ένα οικονομικό βήμα και επιφάνεια αντιμετώπισαν βία και λεηλασίες. Κατά τη διάρκεια της σφαγής στην Tulsa Race το 1921⁽²⁾, ο λευκός όχλος επιτέθηκε σε μια από τις πιο ευημερούσες αφρικανικές αμερικανικές κοινότητες του έθνους. Για αρκετές ημέρες, η αισχρή επίθεση σε αυτή τη μαύρη κοινότητα - γνωστή και ως Black Wall Street - άφησε 300 ανθρώπους νεκρούς, οι επιχειρήσεις τους λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν, αλλά ακόμη έχει αποκλειστεί από την ιστορία των ΗΠΑ. Η αποικιοκρατία και ο ιμπεριαλισμός από τη Χαβάη στο Πουέρτο Ρίκο και πέρα από αυτά ⁽³⁾ έχουν δημιουργήσει τεράστιο πλούτο για τις Ηνωμένες Πολιτείες, συχνά σε βάρος των μαύρων, των ιθαγενών και άλλων έγχρωμων ανθρώπων. Οι μετανάστες εργαζόμενοι, από τους μετανάστες σε αγροκτήματα έως τους υπαλλήλους εργοστασίων επεξεργασίας κρέατος εργάζονται σε ανασφαλείς και ιδιαίτερα εκμεταλλευτικές συνθήκες, συνήθως ποινικοποιούνται και αντιμετωπίζονται εξευτελιστικά  ως εισβολείς, ενώ ταυτόχρονα κρίνονται απαραίτητοι για την τροφική αλυσίδα και την οικονομία των ΗΠΑ και γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης για την εργασία τους. Αυτή η ιστορία του εκτοπισμού και υπερεκμετάλλευσης  επιμένει να εφαρμόζεται μέσω των αρπακτικών δανείων, των  υψηλότοκων δανείων με ενέχυρο την πληρωμή των εργατών, των δημοτικών προστίμων και των κατασχέσεων και των θεσμοθετημένων ανισοτήτων στους μισθούς και τα έσοδα – και  συχνά υποστηρίζεται από την επιβολή της κρατικής βίας. 

  Σε απάντηση στις διαμαρτυρίες, πολλές δημόσιες προσωπικότητες επαίνεσαν τη μη βίαιη διαδήλωση, αλλά καταδίκασαν έντονα τις πιο άμεσες μορφές αντιπαράθεσης με την αστυνομία. Η απαίτηση για ειρηνική, αστική, αξιοσέβαστη «τήρηση του νόμου» σε ένα αστικό και καταπιεστικό σύστημα αναιρεί μια μακρά ιστορία πολιτικής ανυπακοής, εξέγερσης και δίκαιου θυμού από κοινωνικές ομάδες που διαφωνούν και διαμαρτύρονται. Οι διαδηλωτές προκαλούν αναστάτωση. Η ώθηση να ταξινομηθούν οι διαδηλωτές και οι στρατηγικές τους σε αποδεκτές και απαράδεκτες κατηγορίες αντικατοπτρίζει τη φυλετική λογική της Αμερικής: από τη μια ανέχεται βαριά οπλισμένους, λευκούς δεξιούς διαδηλωτές και λευκούς οπαδούς αθλητικών ομάδων να καταστρέφουν περιουσίες, να σπάζουν παράθυρα και να πυροβολούν μετά από ένα νικηφόρο παιχνίδι, ενώ αντιμετωπίζουν ως εγκληματική τη στάση και τις αντιδράσεις  των ανθρώπων που αγωνίζονται για την υπεράσπιση της ζωής των μαύρων  και αντιτίθενται στην αστυνομική βία. 

  Εξαγριωμένοι από τις εκτελέσεις άοπλων μαύρων από αστυνομικούς –  κορυφαίο γεγονός σε αυτό που η Ruth Wilson Gilmore αποκαλεί « οργανωμένη εγκατάλειψη » των μαύρων κοινοτήτων - οι διαδηλωτές έχουν σε ορισμένες περιπτώσεις εμπλακεί σε άμεση δράση, σε φαινόμενα  αναστάτωσης και αταξίας. Ωστόσο, η πλειονότητα των διαδηλώσεων ήταν ειρηνικές παρά την πρόκληση και τη βία από την πλευρά της αστυνομίας. Όπως και στην περίοδο  του κινήματος  των πολιτικών δικαιωμάτων, η βία στο σημερινό κίνημα προκλήθηκε σε μεγάλο βαθμό από το κράτος. Πάνω από εκατό περιστατικά αστυνομικών επιθέσεων εναντίον δημοσιογράφων και αμέτρητα άλλα επεισόδια βιαιότητας έχουν καταγραφεί από την έναρξη των διαδηλώσεων. Ο αρχηγός της αστυνομίας στο Λούισβιλ  απολύθηκε αφού αξιωματικοί που εμπλέκονται σε θανατηφόρο πυροβολισμό ενός μαύρου ιδιοκτήτη επιχείρησης δεν είχαν ενεργοποιήσει τις προσωπικές τους κάμερες  και έξι αξιωματικοί στην Ατλάντα κατηγορήθηκαν μετά την επίθεση με τέιζερ σε δύο μαύρους φοιτητές που καταγράφηκε από τηλεοπτικό συνεργείο.

  Στο παρελθόν, οι εξεγέρσεις σε πόλεις χρησίμευαν ως σημαντικοί σπόροι για την ευαισθητοποίηση και την πολιτική οργάνωση. Μέλη  των Oakland Black Panther εργάστηκαν ακούραστα για να διοχετεύσουν την οργή σε οργανωμένη πάλη.  Μέλη και στελέχη οργανώσεων όπως της League of Revolutionary Black workers στο Ντιτρόιτ είχαν λάβει μέρος στην εξέγερση του Ντιτρόιτ το 1967. Οι ακτιβιστές των δικαιωμάτων στην Πρόνοια που απαιτούσαν κρατική βοήθεια διοργάνωσαν οργισμένες διαδηλώσεις με στόχο τα γραφεία πρόνοιας. Οι τρέχουσες διαμαρτυρίες έχουν στοχεύσει επιχειρήσεις και περιουσιακά στοιχεία, όχι αθώους παρευρισκόμενους, σε αντίθεση με τις ταραχές του New York City Draft του 1863 ή  εκείνες στην Tulsa Riot του 1921, στη διάρκεια της οποίας δολοφονήθηκαν εκατοντάδες μαύροι.

Οι οργανώσεις της λευκής ανωτερότητας και οι προβοκάτορες προσπάθησαν επίσης να σπείρουν διαμάχες και εμφανίσουν τις κινητοποιήσεις ενάντια στην αστυνομική βία να φαίνονται χαοτικές και καταστροφικές, αποκρύπτοντας το πολιτικό περιεχόμενο που βρίσκεται στον πυρήνα των διαδηλώσεων. Ταυτόχρονα, η αφήγηση για «εξωτερικούς  καθοδηγητές» έχει χρησιμοποιηθεί ως όπλο από ορισμένους  πολιτικούς για να τροφοδοτήσει τη σκληρή και στρατιωτική καταστολή. Η δυσανάλογη κάλυψη των πυρκαγιών, των κλοπών και βανδαλισμών από τα μέσα ενημέρωσης, σε βάρος της συστηματικότερης ανάλυσης των βασικών αιτίων, άνοιξε την πόρτα στον Πρόεδρο Τραμπ να επιμείνει ότι είναι φίλος όλων των ειρηνικών διαδηλωτών, ενώ ταυτόχρονα πρόσβαλε σε εθνικό επίπεδο κυβερνήτες πολιτειών για την “αδυναμία” τους, ενώ απαίτησε συλλήψεις και επιβολή του «νόμου και της τάξης», και απείλησε να στραφεί ο στρατός εναντίον πολιτών και κατοίκων. Η φράση «νόμος και τάξη» είναι μια ρατσιστική πρόκληση που χρησιμοποιείται για να προσελκύσει συντηρητικούς και φιλελεύθερους που ενδέχεται να αποκρούουν την αστυνομική βία, αλλά που τελικά υποστηρίζουν την «σκληρή» αστυνόμευση και πιστεύουν ότι τα τρέχοντα προβλήματα μπορούν να αντιμετωπιστούν μέσω αποσπασματικών μεταρρυθμίσεων.

  Όμως, ο COVID-19 καθιστά αδύνατη την επιστροφή στην «κανονικότητα» και δίνει την ευκαιρία να φανταστεί κανείς έναν νέο κόσμο. Πράγματι, ένα μετασχηματιστικό όραμα έχει τη δυναμική να ξεπηδήσει από τις στάχτες. Οι παλιότερες τοπικές οργανώσεις και οι ακτιβιστές της κοινότητας ζητούν πολιτική λογοδοσία, διαρθρωτικό μετασχηματισμό, κατάργηση των φυλακών, δημοκρατική δέσμευση και κοινωνικές επενδύσεις. Σε αυτή τη στιγμή της κρίσης, οι άνθρωποι συναντιούνται μεταξύ τους, δημιουργούν και ξαναχτίζουν, προστατεύουν ο ένας τον άλλον και βρίσκουν αμοιβαίους στόχους. Πρόσφατα, στην Ουάσινγκτον, δεκάδες διαδηλωτές βρήκαν ένα βράδυ καταφύγιο στο σπίτι ενός ξένου που τους προστάτευσε από τη σύλληψη. Ενώ ορισμένοι μαύροι δήμαρχοι έχουν εμφανιστεί ως φύλακες του νόμου και της τάξης, οι μαύρες γυναίκες και οι φεμινιστές ακτιβιστές στο δρόμο και στο πεδίο των διαδηλώσεων ασκούν ένα διαφορετικό είδος ηγεσίας. Η ηγεσία τους είναι οριζόντια, συνεργατική, επικεντρωμένη στην ομάδα, αποκεντρωμένη και δεν βασίζεται σε μια μοναδική προσωπικότητα ή σε μια κεντρική αρχή. 

Καθώς η κρίση του COVID-19 προκάλεσε  μια άνευ προηγουμένου πολιτική δυνατότητα, οι αλλαγές που επέβαλε ώθησαν επίσης τους μακροχρόνιους στόχους της Αριστεράς στο  προσκήνιο. Η  μείωση των εγκλείστων στις φυλακές έχει άνευ προηγουμένου έλξη, καθώς οι φυλακές  ελάττωσαν τον κρατούμενο πληθυσμό τους, προχωρώντας σε ανθρωπιστικές απελευθερώσεις - αποδεικνύοντας, στην πραγματικότητα, ότι πολλοί άνθρωποι στις φυλακές δεν χρειάζονταν να βρίσκονται εκεί. Η ενδοοικογενειακή βία και η έλλειψη στέγης, επίσης, απέκτησαν νέα ορατότητα καθώς οι εντολές για παραμονή στο σπίτι υπογράμμισαν την ακριβή θέση και την ανασφάλεια εκείνων που δεν μπορούσαν να προστατευτούν στο σπίτι  τους με ασφάλεια. Οι εργαζόμενοι, οι ηλικιωμένοι, οι άνθρωποι χωρίς πόρους, οι μαύροι και άλλοι έγχρωμοι άνθρωποι έχουν γίνει τα μεγαλύτερα θύματα του COVID-19, αναδεικνύοντας απότομα τις έντονες οικονομικές ανισότητες στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ενώ αγνοήθηκαν από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, στις συνθήκες αυτές έχουν αποκτήσει μεγαλύτερη προβολή. Οργανώθηκαν  στάσεις εργασίας σε αποθήκες της Amazon και σε νοσοκομεία  και δημιουργήθηκαν δίκτυα αλληλεγγύης και αμοιβαίας βοήθειας. Έχουν κερδίσει υποστήριξη και οι  απαιτήσεις για ακόμη πιο εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις.

 Χιλιάδες άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους για να ανοίξουν ξανά οι Ηνωμένες Πολιτείες με τρόπους που φαινόταν αδιανόητοι μόλις πριν μερικές εβδομάδες. Και καθώς οι διαμαρτυρίες διαδίδονται παγκοσμίως, το φαινόμενο απηχεί μια πλούσια ιστορία τόσο της διεθνούς υποστήριξης για το κίνημα της απελευθέρωσης των μαύρων (στις ΗΠΑ) όσο και της υποστήριξης στο κίνημα για  την ελευθερία των μαύρων στους εθνικούς απελευθερωτικούς αγώνες σε όλο τον κόσμο.

  Αυτές οι διαδηλώσεις εξαπλώθηκαν πάρα πολύ  ώστε απλά να εξαφανιστούν. Οι διαδηλωτές κατέστησαν σαφές ότι δεν θα υπάρξει ειρήνη χωρίς δικαιοσύνη σε πολλά επίπεδα: από τις φυλακές, στα δικαιώματα ψήφου, την αστυνόμευση, την ακραία ανισότητα και την εταιρική απληστία, τις ακρότητες στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, την ενδοοικογενειακή βία, το περιβάλλον και την υγειονομική περίθαλψη. Οι εξεγέρσεις μας ωθούν μακρύτερα από την έννοια της «επιστροφή στην κανονικότητα». Ποιες είναι -άραγε – οι  δυνατότητες και οι πιθανότητες για ένα πιο δίκαιο μέλλον;

*  H Robyn C. Spencer είναι ιστορικός του αγώνα για τηn Ελευθερία των Μαύρων  και διδάσκει στο Lehman College, CUNY. Είναι η συγγραφέας του The Revolution Has Come: Black Power, Gender and the Black Panther Party (Duke University Press, 2016. Είναι επίσης μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής των Scholars for Social Justice.

** Η Leith Mullings  είναι ανθρωπολόγος που γράφει για τον αγώνα της ελευθερίας των Μαύρων. Δίδαξε στο Graduate Center, CUNY και ήταν πρόεδρος της Αμερικανικής Ανθρωπολογικής Ένωσης 2011-2013. Το πιο πρόσφατο άρθρο της «Ο νεοφιλελεύθερος ρατσισμός και το κίνημα για τις μαύρες ζωές στις ΗΠΑ» (2020, Black and Indigenous Resistance in the Americas, Juliet Hooker, ed. Lexington Books, Latham, MD) είναι μέρος μιας μελέτης επτά χωρών για τον ρατσισμό και την αντίσταση απέναντι σ’ αυτόν. Είναι επίσης μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής των Scholars for Social Justice.

*** Η Premilla Nadasen είναι ιστορικός η οποία έχει γράψει εκτενώς σχετικά με την αντίσταση της εργατικής τάξης και τις έγχρωμες γυναίκες. Διδάσκει στο Barnard College και είναι επί του παρόντος πρόεδρος της Εθνικής Ένωσης Γυναικείων Σπουδών. Είναι συγγραφέας του Household Workers Unite: The Untold Story of African American Women who Built a Movement (2015).  Είναι επίσης μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής των Scholars for Social Justice.

⁽¹)  Οι Scholars for Social Justice (SSJ) είναι ένας νέος σχηματισμός προοδευτικών μελετητών και ακαδημαϊκών που έχουν δεσμευτεί να προωθήσουν και να αγωνιστούν για μια πολιτική ατζέντα που επιμένει στη Δικαιοσύνη για Όλους, ειδικά εκείνους που είναι πιο ευάλωτοι. Αυτός ο οργανισμός επιδιώκει να  κινητοποιήσει τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τους πόρους των μελετητών για να καταπολεμήσει τις καταπιεστικές επιθέσεις εναντίον περιθωριοποιημένων κοινοτήτων, προωθώντας αντίθετα σ’ αυτές μια ατζέντα ισότητας και δικαιοσύνης. Τα ζητήματα που επηρεάζουν τους μετανάστες, τις έγχρωμες γυναίκες και ανθρώπους, τους ΛΟΑΤ,  τις γυναίκες συνολικά, τις διαφορετικές κοινότητες, τους αυτόχθονες και τις κοινότητες των φτωχών και της εργατικής τάξης αποτελούν προτεραιότητά τους.

   Είναι αλληλέγγυοι με άλλα κινήματα όπως  Movement for Black Lives και Sanctuary and Immigrants Rights Movement όπως και άλλα κινήματα καταπιεσμένων ομάδων και μειονοτήτων που αγωνίζονται για την αξιοπρέπειά τους και για να κερδίσουν σεβασμό και ελευθερία για όλους, σε συντονισμό και αλληλεπίδραση τόσο μέσα στις ΗΠΑ αλλά και με άλλες κινήσεις σε όλο τον κόσμο.

⁽²⁾ Το... λευκό πογκρόμ στην Τούλσα

  Μια φήμη για τον βιασμό ενός λευκού κοριτσιού από έναν νεαρό Αφροαμερικάνο οδήγησε σε εκατοντάδες δολοφονίες και την καταστροφή μιας ολόκληρης περιοχής. Η σφαγή που η Αμερική δεν θέλει να θυμάται, μια υπόθεση για την οποία κανείς δεν λογοδότησε

   Στις αρχές του 1920 η περιοχή Γκρίνγουντ, στην Τούλσα της Οκλαχόμα, ήταν γνωστή ως "Τhe Negro Wall Street". Θεωρούνταν η πιο εύπορη περιοχή Αφροαμερικανών σε ολόκληρες τις ΗΠΑ. Για τα δεδομένα της εποχής το επίπεδο διαβίωσης ήταν πολύ υψηλό με το Γκρίνγουντ να διαθέτει πολυτελή καταστήματα, θέατρα, νυχτερινά μαγαζιά και δύο τοπικές εφημερίδες. Μέσα σε λίγες ώρες όμως τα πάντα θα καταστρέφονταν. Ένας τεράστιος όχλος λευκών θα πυρπολούσε το Γκρίνγουντ και θα έγραφε μια από τις πιο μελανές σελίδες στην ιστορία των ΗΠΑ. Για δεκαετίες η σφαγή στο Γκρινγουντ θα παρουσιαζόταν ως φυλετική διαμάχη ή μια... σειρά ταραχών. Τα βιβλία ιστορίας την... απέφευγαν και όσοι υπήρξαν μάρτυρες κρατούσαν το στόμα τους κλειστό. Η ιστορία όμως (σχεδόν) πάντα βρίσκει τρόπο να βγει στη επιφάνεια.

⁽³⁾  Η αποικιοκρατία και ο ιμπεριαλισμός από τη Χαβάη στο Πουέρτο Ρίκο … Γίνεται  αναφορά στην αποικιοκρατική και ιμπεριαλιστική επέκταση των ΗΠΑ στα τέλη  του 19^ου και αρχές του 20^ου αιώνα και την προσάρτηση εδαφών  που αρχικά χαρακτηρίστηκαν ως “αποικίες”, στη συνέχεια ως “περιοχές”  για να συμπεριληφθούν τελικά στην επικράτεια των ΗΠΑ.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

Burns,  Adam (2017) American Imperialism: The Territorial Expansion of the United States, 1783-2013. Edinburgh University Press

 Daniel Immerwahr (2019) How the US has hidden its empire. Guardian.

Ανασύρθηκε από https://www.theguardian.com/news/2019/feb/15/the-us-hidden-empire-overseas-territories-united-states-guam-puerto-rico-american-samoa (12/06/2020)

Moore, Colin, D. (2017) American Imperialism and the State, 1893-1921. Cambridge University Press

Venator-Santiago, Charles R. (2015) Puerto Rico and the Origins of U.S. Global Empire: The Disembodied Shade.  Routledge, New York

Δίστομο 1944 - 76 χρόνια μετά - Μέρα Ιστορικής Μνήμης και Αναστοχασμού

Ημέρα Μνήμης η σημερινή για το ολοκαύτωμα του Διστόμου ...

228 τα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας ... κάθε ηλικίας, από νεογέννητα μέχρι και ηλικιωμένοι άνδρες και γυναίκες ...

Ένας βαρύς φόρος αίματος που καθώς η χιτλερική κατοχή πλησίαζε στο τέλος της πλήρωσε η πατρίδα μας και ο αγωνιζόμενος λαός της.

Δίπλα στην Κάνδανο, στο Μεσόβουνο, στους Λιγγάδες, στο Μονοδένδρι, στα Καλάβρυτα ...

Και σε τόσα άλλα χωριά, πόλεις και γωνιές της Ελλάδας ...

Δίπλα στους 200 της Καισαριανής και στο Μπλόκο της Κοκκινιάς ...

Και ακόμη οι οικογένειες των θυμάτων συναντούν την άρνηση της γερμανικής πλευράς να προχωρήσει σε αποζημιώσεις για όλες αυτές τις θηριωδίες.

Συνέπεια και της ανακόλουθης και φοβικής στάσης των πολιτικών μας ηγεσιών.

Το χειρότερο, ίσως, είναι η συστηματική προσπάθεια από τους αρνητές της ιστορικής μνήμης να "ξεχαστούν" όλα αυτά, να χαθούν μέσα σε μια άνοστη σούπα ανιστόρητων συμφηφισμών, αόριστων αναφορών σε "λαϊκισμούς" κάθε μορφής ...

Λες και οι ένοχοι για τα ολοκαυτώματα αυτά δεν είχαν ονοματεπώνυμο.

Λες και ήταν ο ναζισμός και ο φασισμός που προκάλεσε τη γέννηση των τεράτων και των δολοφόνων του κάθε Διστόμου.

Έτσι δεν είναι λίγοι που στις μέρες μας - και ιδιαίτερα τη τελευταία δεκαετία της πιο σκληρής κρίσης που βίωσε η χώρα μας - κλείνουν το μάτι ή κάνουν πως αγνοούν την απειλητική εμφάνιση της ακροδεξιάς, των νεοναζιστικών και νεοφασιστικών μορφωμάτων.

Είναι - βλέπετε - που και στα σχολεία μας, στα πλαίσια του εκμοντερνισμού (!) δεν διδάσκεται πια η ιστορία αυτών των χρόνων στο Λύκειο ...

Αφού οι νέοι και οι έφηβοι - φαίνεται για κάποιους - δεν έχουν ανάγκη να μάθουν και να πληροφορηθούν αυτές τις σελίδες της δικής μας αλλά και της πανανθρώπινης ιστορίας.

Αλλά σε πείσμα πολλών η σημερινή μέρα ας είναι ημέρα Μνήμης και αναστοχασμού ...

Για πρώτη φορά οι εκδηλώσεις για το Δίστομο θα μεταδοθούν και διαδικτυακά μέσα από το κανάλι των Active Member στο YouTube - https://www.youtube.com/watch?v=_fHOuTLrgKU

ΑΠΕΡΓΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ 9 6 2020

Οι εκπαιδευτικοί στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις απεργούν και διαδηλώνουν για να αποσυρθεί το αντιεκπαιδευτικό νομοσχέδιο ...

Stop It Now ... I Can't Breath

H “νέα κανονικότητα” και οι μηχανισμοί ελέγχου στα σχολεία

Διανύουμε τις πρώτες ημέρες της ‘νέας κανονικότητας’.

Όπως αυτή την ορίζουν, βέβαια, οι κατέχοντες την εξουσία.

Δυστυχώς, φορέας ορισμένων από τα πιο αυταρχικά και αντιδραστικά μέτρα σ’ αυτή τη ‘νέα’ εποχή αναδεικνύεται το Υπουργείο Παιδείας(;) …

 Το οποίο τείνει να μετεξελιχθεί σε υπουργείο σκοταδισμού, υπερσυντηρητικής παλινδρόμησης και αυταρχικών μεθοδεύσεων.

  Δεν φτάνει πως, εν μέσω κορονοϊού και με κλειστά σχολεία, προωθήθηκε το νομοσχέδιο για την εκπαίδευση παρά τις αντιδράσεις της εκπαιδευτικής κοινότητας, τώρα ήρθε και η αιφνιδιαστική και αυθαίρετη απόπειρα για βιντεοσκόπηση των μαθημάτων στο όνομα της  “απευθείας σύνδεσης των μαθητών που απουσιάζουν με την τάξη τους κατά την παράδοση των μαθημάτων”, κατά δήλωση της υπουργού Παιδείας.

  Οι  μεθοδεύσεις αυτές πέρα από αστείες είναι και εξαιρετικά επικίνδυνες …

Ι. Παρά τις διαβεβαιώσεις για “διαβούλευση” με την Αρχή της Προστασίας των Προσωπικών Δεδομένων – αλήθεια, ποια είναι η δημόσια τοποθέτηση της Αρχής για το θέμα αυτό; - αναδεικνύονται πολύ σοβαρά προβλήματα που αφορούν την προστασία των προσωπικών δεομένων των μαθητών αλλά και των εκπαιδευτικών, έτσι όπως ορίζονται από την ελληνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία και μια σειρά από διεθνείς συμβάσεις ( Χάρτης των Δικαιωμάτων του παιδιού,  Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων - Κανονισμός (ΕΕ) 2016/679 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27ης Απριλίου 2016 για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών κα)

  Σε κάθε περίπτωση προϋποθέτει τη συναίνεση των υποκειμένων των οποίων καταγράφονται τα προσωπικά δεδομένα – στη συγκεκριμένη περίπτωση εκπαιδευτικών και μαθητών, και φυσικά και των γονέων και κηδεμόνων.

  Στην ουσία αυτό σημαίνει ότι για κάθε εκπαιδευτική ώρα – ειδικότερα στο γυμνάσιο και το λύκειο -  θα απαιτούνταν ειδική έγγραφη συναίνεση των εμπλεκομένων. Αλήθεια, θα μπορούσε ποτέ να γίνει κάτι τέτοιο;

 Φυσικά, δεν είναι εκεί η ουσία.

 Ποιος θα μπορούσε να εγγυηθεί ότι δεν θα υπάρξει διαρροή και κακόβουλη χρήση αυτών των δεδομένων;

  Ατελείωτα είναι τα παραδείγματα από την ελληνική και διεθνή πραγματικότητα που δείχνουν ακριβώς το αντίθετο.

 Υπάρχει, έτσι, σαφής κίνδυνος για ευτελισμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας και μετατροπή της σε φτηνό ριάλιτι.

  Το υπουργείο, ωστόσο, μπορεί να επικαλεστεί λόγους “για την εκπλήρωση καθήκοντος που εκτελείται προς το δημόσιο συμφέρον ή κατά την άσκηση δημόσιας εξουσίας που έχει ανατεθεί στον υπεύθυνο επεξεργασίας,” και ότι η βιντεοσκόπηση  «είναι μια μέθοδος για εξαιρετικά έκτακτες καταστάσεις, όπως αυτή η επιδημική κρίση».

 Κι όλα αυτά στο όνομα βέβαια του “καλού” των μαθητών, “για να μην αποκοπούν από τη σχολική  τάξη, για  να  μη διευρυνθούν τα χάσματα και οι ανισότητες (!) ανάμεσα στους μαθητές“ κα.

  Εδώ ερχόμαστε στο δεύτερο σημείο που θέλουμε να τονίσουμε.

ΙΙ. Καμία εκπαιδευτική ή μορφωτική ανάγκη δεν εξυπηρετεί η μεθόδευση αυτή. Ίσα ίσα έρχεται σε ευθεία αντίθεση με βασικές παιδαγωγικές αρχές, με αρχές στη διδασκαλία και τη μάθηση.

  H εκπαιδευτική μαθησιακή διαδικασία είναι πολύπλευρη και πολυδιάστατη, περιέχει την αλληλεπίδραση εκπαιδευτικού – μαθητή αλλά και των μαθητών μεταξύ τους, οφείλει να αξιοποιεί – στη σύγχρονη της διάσταση τουλάχιστον -  τις ομαδοσυνεργατικές μορφές μάθησης, απορρίπτοντας την αυθεντία ή τη δασκαλοκεντρική προσέγγιση.

  Κάθε σχολική τάξη – θα λέγαμε και κάθε ξεχωριστό μάθημα – αποτελεί έναν ιδιαίτερο κοινωνιοχώρο, με την ιδιομορφία, τη δική του ξεχωριστή κουλτούρα, τις δικές του σχέσεις που οικοδομούνται πάνω στην αμοιβαία εμπιστοσύνη ⁽¹⁾.

 Ή αποδομούνται στο βαθμό που διαρραγεί η εμπιστοσύνη αυτή.

  Στηρίζεται, επίσης, στη σχετική αυτονομία του εκπαιδευτικού έργου, όπως συντελείται από τους πρωταγωνιστές της μορφωτικής διαδικασίας, μέσα στον “ιερό”, από αυτή την άποψη χώρο του σχολείου και της σχολικής τάξης.

 Αυτό, βέβαια, σ’ ένα σύγχρονο, δημοκρατικό, ανοικτό σχολείο που δίνει “φωνή” στα φυσικά υποκείμενα της μάθησης – εκπαιδευτικούς και μαθητές.

 Θεσμικά, επίσης, προϋποθέτει την εμπιστοσύνη ότι οι εκπαιδευτικοί έχουν τη γνώση και τους ηθικούς προσανατολισμούς για να έχουν μεγαλύτερη αυτονομία και διακριτικότητα κατά τη διεξαγωγή της εργασίας τους ^(2,3,4).

 Αντίθετα, ένας αυταρχικός, γραφειοκρατικός προσανατολισμός ενσαρκώνει μια σιωπηρή δυσπιστία προς τους εκπαιδευτικούς και τη συμβολή που έχουν να προσφέρουν, ενώ προωθεί με διάφορους τρόπους μηχανισμούς ελέγχου και καταναγκασμού.^{(5) (6) (7) (8)} 

 Αλήθεια, ο μαθητής ο οποίος θα είναι αποκομμένος και καθηλωμένος μακριά από όλες αυτές τις διαδικασίες, ποιο πραγματικά μαθησιακό όφελος θα έχει;

 Εκτός εάν η ηγεσία του υπουργείου θεωρεί ‘μάθηση’ την παθητική θέαση από το μαθητή κάποιων μαθημάτων από τα οποία θα είναι φυσικά και ψυχικά αποξενωμένος, χωρίς δυνατότητα ενεργής συμμετοχής, διαλόγου, διαφωνίας και ΄όλων αυτών που συνιστούν και οικοδομούν μια ουσιώδη μαθησιακή διαδικασία.

 Από την άλλη, ας φανταστούμε μια εικόνα όπου ένας εκπαιδευτικός παραδίδει το ‘μάθημα’ και την ‘ύλη’ σε μια κενή τάξη ενώ οι μαθητές ‘θεώνται’ από απόσταση το όλο δρώμενο.

Ακραία κατάσταση, θα ισχυριζόταν κανείς.

  Όχι, όμως, και τόσο από τη στιγμή που επιτρέπεται στους μαθητές να κρατηθούν μακριά από το φυσικό χώρο του σχολείου με μια απλή δήλωση – κάτι πιθανόν σωστό στη συγκεκριμένη συγκυρία.

 Αλλά, τότε, γιατί δεν οργανώνεται η συνέχεια της τηλεκπαίδευσης με τους μαθητές που απουσιάζουν προσφέροντάς τους και τον αναγκαίο τεχνολογικό εξοπλισμό; Όπου θα υπήρχε η δυνατότητα μιας στοιχειώδους διάδρασης μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών;

 Τι λογική, όμως, και τι πραγματικά μπορούν να εξυπηρετούν αυτές οι  οργουελικής έμπνευσης  μεθοδεύσεις  της κυβέρνησης;

 Ερχόμαστε, λοιπόν, στο τρίτο σημείο που θέλουμε να επισημάνουμε.

ΙΙΙ. Η Παιδαγωγική  αναγνωρίζει και δέχεται πτυχές της μάθησης που έχουν περιγραφεί ως  “hidden curriculum”, ένα “κρυμμένο πρόγραμμα σπουδών”, το οποίο πέρα από τις τυπικές διαδικασίες ενσωματώνει σοβαρές πολιτιστικές, ηθικές και κοινωνικές παραμέτρους της μάθησης  ⁽⁹⁾ 

 Φαίνεται, όμως, και ότι συχνά στην πολιτική, όπως και στην πρακτική και της συγκεκριμένης κυβέρνησης αποκαλύπτεται και ένα άλλου είδους  “κρυμμένο πρόγραμμα”, το οποίο παρέα με τη νεοφιλελεύθερη προσέγγιση στην οικονομική πολιτική και στην αναδιάταξη τομέων  του κράτους επιλέγει και προωθεί τις πιο αυταρχικές μορφές διακυβέρνησης όπως και μέτρα που δεν είχαν επιβληθεί και σε πιο σκληρές περιόδους της πολιτικής μας ιστορίας.

 Για να το πετύχει αυτό η κυβέρνηση εργαλειοποιεί τις συνθήκες της πανδημίας, του συλλογικού φόβου αλλά και ενός σχετικά ευνοϊκού κλίματος γι’ αυτήν σ’ ένα μέρος της κοινωνίας, λόγω και της συγκεκριμένης συγκυρίας.

Ας μας επιτραπούν ορισμένες επισημάνσεις:

·         Η πρώτη είναι ότι τα τελευταία μέτρα κινούνται  στην αυξημένη εμπορευματοποίηση της παροχής δημόσιων υπηρεσιών, και ειδικότερα της εκπαίδευσης, μια αγοραία προσέγγιση και της παιδείας η οποία συμπληρώνεται και συνδέεται με την ανάπτυξη μιας «ελεγκτικής νοοτροπίας» στην οποία οι επιδόσεις και η λειτουργία, όπως και η μαθησιακή διαδικασία και το έργο των εκπαιδευτικών μετρώνται αυστηρά σε σχέση με προτεραιότητες που καθορίζονται από εξωτερικούς  στόχους και προτεραιότητες. Μορφές άμεσης εποπτείας και  ελέγχου επιβάλλονται στο όνομα τη ς “έκτακτης κατάστασης της πανδημίας”. Μόνο που αυτές οι μορφές ήρθαν για να μείνουν και να εξυπηρετήσουν ευρύτερους σχεδιασμούς – κάπως … ανομολόγητους σ’ αυτή τη φάση.

  Αλήθεια, τι θα γίνει από τον Σεπτέμβριο και μετά όταν – πολύ πιθανόν – υπάρξει η δεύτερη φάση (ίσως και τρίτη) της πανδημίας με απροσδιόριστο χρόνο και έκταση; Οι κάμερες και η επιτήρηση θα ζουν και θα βασιλεύουν;

·        Η εφαρμογή τέτοιου είδους μέτρων δεν αφορά ή δεν θα περιοριστεί στενά μόνο στο χώρο της εκπαίδευσης. Θα επεκταθεί και σε άλλους εργασιακούς ή κοινωνικούς χώρους. Οι κρατούντες επιθυμούν μια κοινωνία σε αυστηρή επιτήρηση και έλεγχο στο όνομα μάλιστα της σωτηρίας της από την “τρομαχτική απειλή” και μάλιστα με την ανοικτή ή και σιωπηρή αποδοχή και υιοθέτηση των αυταρχικών μέτρων από το κοινωνικό σώμα.

  Όπου μάλιστα ως “σωτήρες” ή “εγγυητές της σωτηρίας” εμφανίζονται εκείνες οι δυνάμεις και εκείνοι που φέρουν βασική ευθύνη για τη συστηματική απορρύθμιση και αποδιοργάνωση βασικών τομέων του κράτους, της κοινωνικής πρόνοιας, της εκπαίδευσης, της υγείας.

 Υλοποιείται έτσι σε μια σύγχρονη εκδοχή του “Πανοπτικόν” του Τζέρεμι Μπένθαμ.⁽¹⁰⁾ Όλοι επιτηρούνται και ελέγχονται από την εξουσία όπου ο χειρισμός του συναισθήματος του τρόμου- κι όχι η ίδια η παρακολούθηση- υποβάλλει και οδηγεί σε συμπεριφορές υπακοής και συμμόρφωσης.

  Οι κάμερες στη σχολική τάξη – και οπουδήποτε αλλού επιβληθούν – αποτελούν το μέσο, το όργανο με το οποίο η κυβερνητική εξουσία επιχειρεί να επιβληθεί μέσω ακραίων μορφών ελέγχου. Ή όπως το είχε θέσει ο Γάλλος φιλόσοφος, Μισέλ Φουκώ:

  “Η επιτυχία της πειθαρχικής εξουσίας προκύπτει αναμφίβολα από τη χρήση απλών μέσων: ιεραρχική παρατήρηση, τυποποίηση του ελέγχου και ο συνδυασμός τους σε μια διαδικασία που είναι συγκεκριμένη για αυτήν, την παρακολούθηση … Η άσκηση πειθαρχίας προϋποθέτει έναν μηχανισμό που λειτουργεί εξαναγκαστικά μέσω της παρατήρησης, το απαράτους, το όργανο ή συσκευή με την οποία οι τεχνικές, που εφαρμόζονται, καθιστούν δυνατή την εμφάνιση επαγωγικών επιδράσεων και με την οποία, αντίθετα, τα μέσα εξαναγκασμού καθιστούν τα άτομα στα οποία εφαρμόζονται σαφώς ορατά” (Foucault 1977, 170–1)⁽¹¹⁾.

·        Οι επιλογές αυτής της κυβέρνησης ενώ κινούνται σε πολύ συγκεκριμένη κατεύθυνση, αποδομούν και τα ίδια της τα επιχειρήματα.

  Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε πως τα παιδιά και οι νέοι που ήταν φορείς υψηλού κινδύνου για τη μετάδοση της πανδημίας, τώρα έχουν μετατραπεί σε ακίνδυνους παράγοντες.

  Την περίοδο που επιβάλλονται μέτρα “κοινωνικής αποστασιοποίησης” και τα σχολεία και τώρα και από τον Σεπτέμβριο καλούνται να λειτουργήσουν στα πλαίσια αυτής της “νέας κανονικότητας”, την ίδια στιγμή αποφασίζεται  αύξηση του αριθμού των μαθητών ανά τμήμα και φυσικά δεν υλοποιείται καμία πρωτοβουλία για την ενίσχυση των εκπαιδευτικών δομών, για την πρόσληψη νέων εκπαιδευτικών αλλά και άλλου βοηθητικού προσωπικού.

  Την ίδια στιγμή, επίσης, που επιχειρεί να επιβάλλει μέτρα ελέγχου και επιτήρησης με τη χρήση καμερών μέσα στις σχολικές τάξεις, “αφανίζει” οντολογικά τις ίδιες τις σχολικές τάξεις και ευτελίζει σε έσχατο βαθμό τη μαθησιακή διαδικασία.

  Ίσως, να είναι αυτό που οι Deleuze και Guattari (2000) είχαν περιγράψει ως “σχιζοειδή φύση του καπιταλισμού” – στο σημαντικό τους έργο “Καπιταλισμός και Σχιζοφρένεια” ^{(12) (13)}

 Ο καπιταλισμός μπορεί να θεωρηθεί ότι εμφανίζει μια θεμελιωδώς «σχιζοφρενική» τάση στο βαθμό που χαρακτηρίζεται από τη συνεχή «διάλυση» καθιερωμένων «ταυτοτήτων», στην επιδίωξή του να αναδιαμορφώσει τα πάντα με τη μορφή «εμπορεύματος».

 Όπου εμπορεύματα μπορούν να γίνουν λειτουργίες όπως και αυτή της εκπαίδευσης, αλλά και οι ίδιοι οι άνθρωποι οι οποίοι είναι αναγκαίο να “εποπτεύονται” και να ελέγχονται.

  Να, λοιπόν, στο όνομα αντιμετώπισης της πανδημίας η οικοδόμηση μιας “κοινωνίας ελέγχου” ή μιας “ελεγχόμενης κοινωνίας”.

  Τα πράγματα θα μπορούσαν να μείνουν στη σφαίρα της φαιδρότητας, αν δεν ήταν εξαιρετικά σοβαρά.

  Οι “αθώες” κάμερες μέσα στις σχολικές τάξεις  θέτουν ένα μείζων θέμα δημοκρατίας.

  Δεν αφορά στενά και μόνο την εκπαιδευτική κοινότητα, αλλά όλη την κοινωνία και την προοπτική της.

  Υπάρχουν τα σχέδια και οι σχεδιαστές.

  Οι φανερές και οι ανομολόγητες επιθυμίες και συμφέροντα.

 Υπάρχουν οι μεθοδεύσεις, οι τεχνικές ελέγχου, το σύγχρονο “Πανοπτικόν” και η σχιζοειδής λογική (;)  του νεοφιλελεύθερου και αγοραίου καπιταλισμού.

 Υπάρχουν, όμως, και οι πολίτες, οι συνειδητοποιημένοι και ενεργοί.

 Σ’ αυτούς τώρα πέφτει το βάρος της ευθύνης – της ουσιαστικής και όχι εκείνης που προσφέρεται για τηλεοπτική κατανάλωση.

 Άλλωστε κάτι τέτοιο δεν σιγοψιθυρίζει και το ακροτελεύτιο άρθρο του Συντάγματος;  

  https://www.youtube.com/watch?v=Myal-NSlIGA 

https://www.youtube.com/watch?v=JwIvn27PgsA

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.  Tschannen-Moran, M. (2009). Fostering teacher professionalism in schools: The role of leadership orientation and trust. Educational Administration Quarterly, 45(2), 217-247.

2. Salo, P.  (2008) Decision-making as a Struggle and a Play On Alternative Rationalities in Schools as Organizations. Educational Management Administration & Leadership Vol 36(4) 495–510 DOI: 10.1177/1741143208095790 Ανασύρθηκε από: http://ema.sagepub.com/content/36/4/495 (19/10/2016)

3. Cantarello, S., Martini, A. and Nosella, A. (2012) A Multi-Level Model for Organizational Ambidexterity in the Search Phase of the Innovation Process CREATIVITY AND INNOVATION MANAGEMENT Volume 21 Number 1   doi:10.1111/j.1467-8691.2012.00624.x

4. Cheng, C., Y. (2005),"Development of multiple thinking and creativity in organizational learning", International Journal of Educational Management, Vol. 19 Iss: 7 pp. 605 – 622 http://dx.doi.org/10.1108/09513540510625635 17-10-2012

5. Lance D. Fusarelli, Theodore J. Kowalski & George J. Petersen (2011) Distributive Leadership, Civic Engagement, and Deliberative Democracy as Vehicles for School Improvement, Leadership and Policy in Schools, 10:1, 43-62, DOI: 10.1080/15700760903342392

6. Harris, Β. (2004): Leading by heart , School Leadership & Management: Formerly School Organisation, 24:4, 391-404  Ανασύρθηκε από: http://dx.doi.org/10.1080/13632430410001316507 21/10/2012  

7. Schuitema, J., Peetsma,  T. & van der Veen, I. (2012): Self-regulated learning and students’ perceptions of innovative and traditional learning environments: a longitudinal study in secondary education, Educational Studies, 38:4, 397-413. Ανασύρθηκε από: http://dx.doi.org/10.1080/03055698.2011.643105 

8. Allodi, Mara. (2010). The meaning of social climate of learning environments: Some reasons why we do not care enough about it. Learning Environments Research. 13. 89-104. 10.1007/s10984-010-9072-9.

9. MACNEILL, N., CAVANAGH, R., SILCOX, S.. (2005) Pedagogic Leadership: Refocusing on Learning and Teaching, 9(2). IEJLL: International Electronic Journal for Leadership in Learning. Ανασύρθηκε από: http://iejll.synergiesprairies.ca/iejll/index.php/ijll/article/view/402

10.  Bentham, Jeremy (1995) The Panopticon Writings. Verso. New York

11.  Foucault, M. (1977). Discipline and punish: The birth of the prison. London: Penguin.

12. Deleuze G. & Guattari F. (2000) Anti-Oedipus: Capitalism and Schizophrenia (trs R. Hurley, M. Seem & H.R. Lane). Continuum, London.

13. Deleuze G. & Guattari F. (2002) A Thousand Plateaus: Capitalism and Schizophrenia (tr. B. Massumi). Continuum, London